Opowieść 221:
O rytuale śraddha ku czci zmarłych przodków
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Anusasana Parva, Part 2, Sections LXXXVII-XCII,
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
Spis treści
1. O skutkach wykonania rytu śraddha w dany dzień miesiąca
2. O przedmiotach ofiarowanych zmarłym przodkom podczas rytu śraddha
3. O nagrodach płynących z wykonywaniu rytu śraddha pod szczególnymi konstelacjami
5. O obowiązku zapraszania na posiłek podczas rytu śraddha tych, którzy na to zasługują
7. O tym, dlaczego podczas rytu śraddha pierwsza porcja darów należy do Agni
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, ten, kto wykonuje ryt śraddha tylko w celu zaproszenia na ucztę przyjaciół i krewnych, swymi darami nie zadawala ani bogów, ani Ojców, i nie zdobywa nieba. Ten, kto z okazji rytu śraddha rozdaje jedzenie wśród krewnych i przyjaciół, nie dbając o to, aby zaprosić na posiłek tych, którzy na to zasługują i oddać im w ten sposób honory, nie dostaje się po śmierci na ścieżkę bogów, która jest wolna od udręki i przeszkód. Zaiste, ten, kto przekształca ryt śraddha w okazję do spotkania z przyjaciółmi, odrywa się od nieba, będąc jak ptak siadzący na gałęzi, którą nagle łamie wiatr”.
(Mahābharāta, Anusasana Parva, Part 2, Section XC)
1. O skutkach wykonania rytu śraddha w dany dzień miesiąca
Judhiszthira rzekł: „O Bhiszma, nauczałeś nas kiedyś o obowiązkach czterech kast. Wyjaśnij nam teraz w podobny sposób obowiązki, jakie żywi mają w stosunku do zmarłych przodków. Wyjaśnij nam rozporządzenia odnoszące się do wykonania rytu śraddha”.
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, posłuchaj z uwagą moich wyjaśnień dotyczących rytu śraddha. Rytuał ten jest pomyślny i godny pochwały, przynosi sławę i potomstwo, i jest traktowany jako ofiara ku czci Ojców (pitris).
Wszyscy—bogowie, asury, ludzie, gandharwowie, pisaki, rakszasowie i inni—powinni zawsze oddawać cześć Ojcom ze szczególną troską o każdy szczegół. Ludzie często błądzą i oddają najpierw cześć Ojcom, a dopiero później zadowalają bogów, ofiarując im swoje uwielbienie, podczas gdy w pismach zostało stwierdzone, że ryt śraddha ku czci Ojców powinien być wykonywany dopiero po oddaniu czci bogom. W pewnych szczególnych warunkach możliwe jest jednak odstępstwo od tej ogólnej reguły. Zostało bowiem również stwierdzone, że podczas nowiu ryt śraddha powinien być wykonywany po południu, oraz ze bogów należy czcić najpierw pierwszego dnia okresu przybywającego księżyca, a podczas pozostałych dni tego okresu Ojcowie powinni być czczeni najpierw.
Zmarli dziadkowie zadawalają się rytem śraddha wykonanym dowolnego dnia, lecz owoce zbierane przez wykonującego są odmienne zależnie od tego, którego dnia miesiąca księżycowego ryt wykonuje. Posłuchaj teraz o wadach i zaletach wykonywania tego rytu podczas określonego dnia miesiąca księżycowego i owocach, jakie to przynosi.
Jeśli chodzi o okres przybywającego księżyca to ten, kto wykonuje ryt śraddha pierwszego dnia tego okresu, zdobywa piękne żony zdolne do obdarzenia licznym potomstwem o upragnionych zaletach. Ten, kto czci Ojców drugiego dnia, zdobywa liczne córki. Ten, kto czci ich trzeciego dnia, zdobywa liczne stada mniejszych zwierząt domowych, takich jak kozły i owce. Ten, kto czci ich piątego dnia, zdobywa licznych synów. Ten, kto czci ich szóstego dnia, zdobywa wielki splendor. Ten, kto czci ich siódmego dnia, zdobywa wielki zysk w handlu. Ten, kto czci ich dziewiątego dnia, zdobywa liczne zwierzęta kopytne. Ten, kto czci ich dnia dziesiątego, zdobywa liczne stada krów. Ten, kto czci ich jedenastego dnia, zdobywa bogactwo w formie ubrań oraz naczyń z mosiądzu i innych metali, oraz licznych synów o splendorze równym Brahmie. Ten, kto czci ich dwunastego dnia, może zawsze oglądać różne rodzaje pięknych przedmiotów zrobionych ze złota i srebra. Ten, kto czci ich trzynastego dnia, zdobywa sławę wśród swych krewnych, lecz ten, kto czci ich czternastego dnia, uwikła się w wojnę i wszyscy młodzi ludzie w jego rodzinie zginą.
Jeśli zaś chodzi o dwutygodniowy okres ubywającego księżyca, to wszystkie dni, rozpoczynając od dziesiątego, kończąc na nowiu i wyłączając czternasty dzień, są właściwymi dniami na wykonanie tego rytu, podczas gdy pozostałe dni nie są zalecane. Wykonanie rytu śraddha podczas nowiu przynosi spełnienie wszystkich życzeń. I tak jak okres, w którym ubywa księżyca jest lepszy na wykonanie tego rytu od okresu, gdy go przybywa, tak druga część dnia jest lepsza od pierwszej”.
2. O przedmiotach ofiarowanych zmarłym przodkom podczas rytu śraddha
Judhiszthira rzekł: „O Bhiszma, wytłumacz nam, jakie przedmioty ofiarowane Ojcom nigdy się nie wyczerpują? Jaki dar staje się wieczny?”
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, posłuchaj o tym, co osoby doskonale znające rozporządzenia dotyczące rytu śraddha mówią o przedmiotach, jakie powinny być ofiarowane podczas rytu i o owocach takiego daru. Dar nasion sezamowych, ryżu, jęczmienia i czarnej ciecierzycy zadowala Ojców na okres miesiąca, jednakże, jak stwierdził Manu, gdy ryt śraddha jest wykonywany z ogromną ilością sezamu, jego skutki są wieczne. Z wszystkich rodzajów jedzenia ofiarowywanych Ojcom sezam jest uważany za najlepszy.
Dar ryb zadowala Ojców na dwa miesiące, baraniny na trzy miesiące, a mięsa z zająca na cztery. Mięso kozła zadowala ich na pięć miesięcy, bekonu na sześć, a ptasiego mięsa na siedem. Mięso jelenia zwane priszata zadowala ich na osiem miesięcy, antylopy ruru na dziewięć, a gawaja na dziesięć. Mięso bawołu zadowala ich na jedenaście miesięcy, a mięso wołu na cały rok. Dar pajasy (ugotowanego mleka z ryżem zmieszanego z oczyszczonym masłem) zadawala Ojców tak samo jak mięso wołu. Ofiarowanie mięsa z wadhrinasa (nosorożca) przynosi Ojcom zadowolenie przez dwanaście lat. Mięso nosorożca ofiarowane Ojcom w rocznicę ich śmierci nigdy się nie wyczerpuje, podobnie jak ofiarowana wówczas roślina zwana kalasaka, płatki kwiatu kanczana lub mięso kozła.
Pozwól mi w tym kontekście zacytować słowa nucone ongiś przez Ojców i powtarzane przez innych po dziś dzień. Zostały mi one przekazane przez mędrca Sanat-Kumarę. Ojcowie nucili:
‘Ci, którzy rodzą się w naszym rodzie, powinni trzynastego dnia ubywającego księżyca, gdy na niebie dominuje konstelacja Magha, a słońce porusza się ku południu, ofiarować nam pajasę zmieszaną z oczyszczonym masłem. Powinni również pod konstelacją Magha ofiarować nam mięso kozła lub płatki kwiatu kanczana. Do ich obowiązków należy również ofiarowanie nam pajasy w odpowiednim rycie w miejscu przykrytym cieniem słonia.
Ci, którzy rodzą się w naszym rodzie, powinni mieć wielu synów, aby chociaż jeden z nich mógł udać się do świętego brodu Gaja w celu wykonania tam rytu śraddha pod drzewem banianowym czczonym w trzech światach. Dary ofiarowane pod jego gałęziami stają się niewyczerpalne. Podobnie niewyczerpalna staje się nawet niewielka ilość wody, korzonków, mięsa i ryżu zmieszanego z miodem, jeżeli są ofiarowane w rocznicę naszej śmierci’ ”.
3. O nagrodach płynących z wykonywaniu rytu śraddha pod szczególnymi konstelacjami
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, posłuchaj teraz o tym, jakie nagrody przynosi wykonanie rytu śraddha pod szczególną konstelacją. Powtórzę tobie to, o czym opowiedział ongiś po raz pierwszy bóg umarłych Jama w rozmowie z królem Sasawindu.
Ten, kto zawsze wykonuje ryt śraddha pod konstelacją Karttika, jest uważany za wykonującego ofiarę po rozpaleniu w swym domowym ognisku ognia ofiarnego i wolny od gorączki, razem ze swymi dziećmi zdobywa niebo.
Ten, kto wykonuje ryt śraddha pod konstelacją Rohini lub pod konstelacją Wiśakha, realizuje pragnienie posiadania potomstwa, a ten, kto czci Ojców pod konstelacją Hasta, realizuje wszystkie swoje życzenia
Ten, kto szuka personalnego wzrostu i doskonalenia się, powinien czcić Ojców pod konstelacją Puszja, a ten, kto poszukuje energii, powinien wykonać ten ryt pod konstelacją Mrigasira.
Ten, kto wykonuje ryt śraddha pod konstelacją Ardra, staje się realizatorem gwałtownych uczynków, ten, kto czci Ojców pod konstelacją Aslesza zdobywa heroiczne potomstwo, a ten, kto czci Ojców pod konstelacją Madha, zdobywa prymat wśród krewnych.
Ten, kto czci Ojców pod wcześniejszą konstelacją Phalgunis, zdobywa dobry los, ten, kto czci ich pod późniejszą Phalgunis, liczne potomstwo, a ten, kto czci Ojców pod konstelacją Czitra, zdobywa potomstwo o wielkiej urodzie.
Ten, kto czci Ojców pod konstelacją Swati, zdobywa zyski w handlu, ten, kto czci ich pod konstelacją Punarwasu, zdobywa sukces w rolnictwie, a ten, kto czci ich a pod konstelacją Satawisza, którą włada Waruna, zdobywa sukces jako lekarz.
Ten, kto czci Ojców z pokorą i oddaniem pod konstelacją Dżesztha, zdobywa władzę, ten, kto czci ich pod konstelacją Dhanisztha, staje się władcą królestwa, a ten, kto czci ich pod konstelacją Anuradha, staje się królem królów.
Ten, kto wykonuje ryt śraddha pod konstelacją Mula, zdobywa zdrowie, ten, kto wykonuje go pod wczesną konstelacją Aszadą zdobywa sławę, a ten, kto wykonuje go pod późną konstelacją Aszadą, wędruje przez cały świat wolny od smutku.
Ten, kto czci Ojców pod konstelacją Abhidżit, zdobywa wiedzę, a ten, kto czci ich pod konstelacją Srawana, realizuje po śmierci wysoki cel.
Ten, kto wykonuje ryt śraddha pod wczesną konstelacją Bhadrapada, zdobywa wielkie stada kozłów i owiec, a ten, kto wykonuje go pod późną konstelacją Bhadrapada, zdobywa stada tysięcy krów.
Ten, kto czci Ojców pod konstelacją Rewati, nabywa wielkie bogactwo w formie naczyń z mosiądzu i miedzi, ten, kto czci ich pod konstelacją Aświnów, zdobywa wiele koni, a ten, kto czci ich pod konstelacją Bharani, zdobywa długowieczność”.
Bhiszma zakończył swe opowiadanie, mówiąc: „O Judhiszthira, król Sasawindu po wysłuchaniu nauk Jamy o rozporządzeniach dotyczących nagród płynących z wykonania rytu śraddha pod szczególną konstelacją, postępował zgodnie z nimi i odniósł wielki sukces w podboju w zdobyciu władzy nad całą ziemią”.
4. O konieczności sprawdzenia zalet braminów spożywających jedzenie ofiarowane zmarłym przodkom podczas rytu śraddha
Judhiszthira rzekł: „O Bhiszma, na ryt śraddha składa się szereg ceremonii ofiarowania jedzenia swoim zmarłym przodkom poprzez karminie braminów. Wytłumacz nam, proszę, jakie cechy powinni mieć bramini, którzy spożywają jedzenie ofiarowane Ojcom w rycie śraddha?
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, podczas rytu śraddha bramini otrzymują ofiarowane Ojcom jedzenie, siedząc na ziemi w długiej linii. Wśród nich mogą być zarówno tacy, o których mówi się, że zanieczyszczają linię, jak i tacy, co ją uświęcają, zależnie od ich wad i zalet. Zasługi zdobywane przez wykonującego ryt, jak i zadowolenie Ojców zależą również od atrybutów tych braminów. Dlatego też inteligentny człowiek wykonujący ryt śraddha powinien zawsze zbadać zalety tych braminów, których chce zatrudnić do pomocy przy prowadzeniu rytu i których następnie obdarowuje darami ofiarowanymi Ojcom. Badanie to powinno dotyczyć szlachetności ich urodzenia, wieku, postępowania, wyglądu i wiedzy.
Posłuchaj o tym, jacy bramini powinni być wykluczeni spośród tych, którzy otrzymują ofiarowane Ojcom jedzenie lub mówiąc potocznie, ‘siedzą w linii’, oraz o tym, jakie konsekwencje ma ich udział w rycie. Wykluczeni powinni być ci bramini, którzy są podstępni, winni zabójstwa płodu, podpalenia lub otrucia, chorzy na gruźlicę, zaniedbujący studiowanie Wed, będący pospolitymi sługami w wiosce lub śpiewakami, utrzymujący się przy życiu z lichwiarskiego procentu, zajmujący się stręczycielstwem lub wróżbiarstwem, sprzedający somę lub olej, jak i ci, którzy są na usługach króla. Również ci, którzy są krzywoprzysięzcami, oszustami lub złodziejami, zostali przeklęci, są w konflikcie ze swym ojcem, tolerują w swym domu kochanka żony, zdradzają swoją żonę, utrzymują się przy życiu z mechanicznej sztuki, przebierają się za kogoś innego, zachowują się fałszywie, są wrodzy wobec tych, których nazywają przyjaciółmi, są nauczycielami szudrów, noszą broń, polują używając psów, zostali pogryzieni przez psa, zawarli związek małżeński przed swoim starszym bratem, zostali obrzezani, zanieczyścili łoże swego nauczyciela oraz ci, którzy są aktorami, mimami lub wróżbiarzami.
Mędrcy znający Wedy twierdzą, że gdy jedzenie ofiarowane Ojcom jest zjadane przez wymienionych przeze mnie braminów, zamiast do żołądków Ojców trafia do żołądków rakszasów, a ta osoba, która po zjedzeniu takiego jedzenia położy się do łoża z kobietą szudrą, powinna wiedzieć, że w konsekwencji tego uczynku zmusza swych Ojców do leżenia przez miesiąc we własnych odchodach. Podobnie, gdy jedzenie ofiarowane Ojcom w rycie śraddha jest dane do spożycia braminowi, który sprzedaje somę, przemienia się w ludzkie ekskrementy, a dane braminowi praktykującemu medycynę, przemienia się w ropę i krew.
Jedzenie ofiarowane Ojcom w rycie śraddha zjadane następnie przez bramina żyjącego z lichwy przynosi wykonującemu ryt niesławę, a spożywane przez bramina zajmującego się handlem lub wróżbiarstwem nie przynosi mu żadnych owoców ani na tym, ani na tamtym świecie. Podobnie, dane braminowi, który jest synem kobiety, która po śmierci męża wyszła ponownie za mąż lub braminowi, który nie realizuje swych obowiązków i nie stosuje się do reguł zachowania właściwych dla swej kasty, staje się równie bezowocne, jak lanie oczyszczonego masła na wygasły popiół. Człowiek o niewielkiej inteligencji, który daje takie dary do spożycia wymienionym braminom, choć zna ich skłonności, zmusza swoich Ojców do spożywania ludzkich odchodów. Stwierdza się również, że ofiarowane Ojcom dary należą do asurów wówczas, gdy są zjadane przez kogoś z głową owiniętą szalem lub z twarzą odwróconą w kierunku południowym oraz kogoś w butach lub sandałach. Wszystko, co jest dane ze złą wolą lub bez szacunku, staje się na mocy bramińskiego rozporządzenia porcją należącą do księcia asurów Wali”.
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, pamiętaj o tym, że wymienieni przeze mnie bramini są niegodni należenia do swej kasty i zasługują na wykluczenie z ‘siedzenia w linii’ podczas rytu śraddha. Do tej samej kategorii nędzników należą również ci bramini o niewielkiej energii, którzy są nauczycielami szudrów, a o braminie, który jest niewidomy, mówi się, że plami sześćdziesiąt osób ‘siedzących w linii’. Ten z kolei, któremu brakuje męskiej energii, zanieczyszcza setkę, a ten, którego dotknął trąd, plami każdego, na kogo spojrzy. Psom i braminom zanieczyszczającym ‘siedzących w linii’ nie powinno się nigdy pozwolić na spojrzenie na ofiarę przygotowaną dla Ojców. Z tego powodu ryt śraddha powinien być wykonywany w miejscu, które jest ogrodzone, ukryte przed niepożądanym wzrokiem i posypane nasionami sezamu. W rytach śraddha, które są wykonywane w gniewie lub bez nasion sezamowych, ofiarowane Ojcom dary są rozkradane przez pisaki i rakszasów, a utrata zasług spowodowana przez niemądrego wykonawcę rytu jest współmierna do liczby braminów zasługujących na wykluczenie, których zaprosił do ‘siedzenia w linii’ ”.
Bhiszma kontynuował: „Posłuchaj teraz o tych braminach, którzy zaproszeni do udziału w uczcie podczas rytu śraddha uświęcają ‘siedzących w linii’. Znajdziesz ich dzięki badaniu ich bramińskich wad i zalet. Bramini oczyszczają się poprzez wiedzę, stąd wszystko jest uświęcane przez tych, którzy studiują Wedy, czynią śluby i wykonują obrzędy, których zachowanie jest dobre i religijne.
Na ‘siedzenie w linii’ podczas rytu śraddha zasługuje ten bramin, który rozpalił pięć ogni ofiarnych, poznał trzy naczikety, pięć suparnów, sześć gałęzi Wed (angi), jak i święte wedyjskie hymny, naukę o rytmie i saman Dżesztha. Zasługuje na to również ten, kto sam poznal Wedy i ma przodków znających je od dziesięciu pokoleń. Ten, którego ojciec nauczał Wed i który sam ich naucza, jest posłuszny nakazom rodziców, kładzie się do łoża ze swymi żonami jedynie we właściwym cazsie, jest oczyszczony przez wiedzę, Wedy, śluby i obrzędy. Zasługuje na to również ten, kto praktykuje brahmacarję, realizuje przysięgi, jest prawdomówny i prawy w działaniu, realizuje obowiązki wyznaczone dla swej kasty, podejmuje trud pielgrzymki do świętych brodów, odbywa końcową kąpiel po wykonaniu rytów ofiarnych i recytowaniu mantr, uwalnia się od gniewu, osiąga spokój, ma skłonność do wybaczania, kontroluje swe zmysły i jest oddany dobru wszystkich żywych istot. Cokolwiek jest dane takiemu braminowi, staje się niewyczerpane. Taki bramin zaproszony na ucztę podczas rytu śraddha, ‘siedząc w linii’, uświęca ją.
Wymienia się również inne osoby, które są błogosławione i powinny być widziane jako uświęcające ‘linię’. Należą do nich święci pustelnicy i ci, którzy poznali religię mokszy i są oddani jodze, jak i ci, którzy recytują starożytne i święte opowieści na zgromadzeniach braminów. Należą do nich również ci, którzy poznali komentarze do świętych pism zwane bhaszaja, są oddani studiom gramatyki, Puran i nauk o dharmie, postępują zgodnie z wyznaczonymi standardami, mieszkają przez określony okres czasu w domu nauczyciela, są prawdomówni, znają wszystkie Wedy i filozoficzne aforyzmy. Osoby te uświęcają ‘linię’ tak daleko, jak sięga ich wzrok. Bramini mówią, że do uświęcających ‘linię’ należy nawet ta osoba, która jest potomkiem nauczyciela Wed, a ta, która również sama naucza Wed, uświęca wszystko na odległość siedmiu mil.
O tym, kto zajmuje podczas rytu śraddha pierwsze miejsce w ‘linii’, choć nie jest kapłanem ofiarnikiem (ritwik) lub wedyjskim nauczycielem, mówi się, że swym uczynkiem bierze na siebie grzechy tych, którzy ‘siedzą w linii’, choćby nawet uczynił to za zgodą obecnych tam kapłanów. Jednakże, gdy człowiek ten poznał Wedy i jest wolny od wszystkich słabostek, które zanieczyszczają ‘linię’, nie powinien być uważany za upadłego z powodu zajęcia pierwszego miejsca w ‘linii’. Taki człowiek jest faktycznie tym, który uświęca ‘linię’. Czystość braminów robi wielką różnicę i dlatego przed zaproszeniem braminów na ucztę podczas rytu śraddha należy odpowiednio zbadać ich wady i zalety. Należy zaprosić tylko tych, którzy są oddani obowiązkom swej kasty, urodzili się w dobrej rodzinie i zdobyli wiedzę”.
5. O obowiązku zapraszania na posiłek podczas rytu śraddha tych, którzy na to zasługują
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, ten, kto wykonuje ryt śraddha tylko w celu zaproszenia na ucztę przyjaciół i krewnych, swymi darami nie zadawala ani bogów, ani Ojców i nie zdobywa nieba. Ten, kto z okazji rytu śraddha rozdaje jedzenie wśród krewnych i przyjaciół, nie dbając o to, aby zaprosić na posiłek tych, którzy na to zasługują i oddać im w ten sposób honory, nie dostaje się po śmierci na ścieżkę bogów, która jest wolna od udręki i przeszkód. Zaiste, ten, kto przekształca ryt śraddha w okazję do spotkania z przyjaciółmi, odrywa się od nieba, będąc jak ptak siedzący na gałęzi, którą nagle łamie wiatr. Wykonywany przez kogoś ryt śraddha nie służy temu, aby uhonorować ucztą przyjaciół. Przyjaciół może ugościć przy innej okazji. Jedzenia ofiarowanego podczas rytu Ojcom nie należy dswać ani przyjaciołom, ani wrogom, lecz osobom postronnym, które na to zasługują. Tak jak nasiona posiane na sterylną ziemię nie wyrosną i tak jak ten, kto nie zasiał nasion, nie zbierze plonu, tak jedzenie ofiarowane Ojcom podczas rytu śraddha nie zrodzi owocu ani za życia, ani po śmierci, jeżeli jest następnie spożywane przez niegodną tego osobę. Bramin, który nie zna Wed jest jak słomiany ogień, który szybko gaśnie. Obdarowanie go tym, co zostało ofiarowane Ojcom podczas rytu śraddha jest równie bezowocne jak lanie ofiarnego masła na popiół, który pozostał po wygasłym ogniu ofiarnym.
Gdy jedzenie ofiarowane Ojcom podczas rytu śraddha zostaje podzielone pomiędzy wykonawców rytu, zamiast być dane w darze tym, którzy na ten dar zasługują, staje się jedzeniem dla pisaków. Taki dar ofiarny nie zadowala ani bogów, ani Ojców, którzy pozbawieni odpowiedniego jedzenia zamiast dotrzeć do właściwego regionu, błkają się po tym świecie, tak jak krowa po utracie cielątka błąka się po zagrodzie. Tak jak oczyszczone masło lane na popiół po wygaśnięciu ognia ofiarnego nigdy nie dociera do bogów i Ojców, tak dar ofiarowany tancerzowi lub śpiewakowi, czy też dakszina ofiarowana kłamcy lub oszustowi nie przynosi żadnych zasług. Wręcz przeciwnie, taka dakszina niszczy zarówno obdarowująco, jak i obdarowanego i jest godna potępienia. Ojcowie osoby czyniącej taką dakszinę nie mogą iść dalej ścieżką bogów. Bogowie znają ich jako braminów, którzy krążą w kółko zamknięci wewnątrz granic ustanowionych przez riszich znających wszystkie obowiązki i mających głęboką wiarę w ich skuteczność.
Za riszich uważa się tych braminów, którzy są oddani wiedzy, studiowaniu Wed, umartwieniom i religijnemu działaniu. Jedzenie ofiarowane Ojcom podczas rytu śraddha powinno być następnie właśnie nim dane. Ci, którzy mówią źle o braminach podczas rozmów na zgromadzeniach, nie powinni nigdy spożywać tego, co zostało ofiarowane Ojcom. Oczerniani bramini potrafią zniszczyć trzy pokolenia oczerniającego. Tak zostało zadeklarowane przez mędrców. Ten, kto pragnie wykonać ryt śraddha, powinien poddać braminów znających Wedy dyskretnie z dystansu egzaminowani i nie zważając na to, czy kogoś lubi, czy też nie, powinien oddać jedzenie ofiarowane Ojcom tylko tym braminom, którzy na to zasługują. Ten, kto daje w darze jedzenie tysiącom fałszywych braminów, nie zdobędzie nawet cząstki tych zasług, które płyną z nakarmienia choćby jednego bramina, który zdobył wiedzę Wed”.
6. O tym, jak riszi Nimi po raz pierwszy wykonał na ziemi ryt śraddha, szukając ochrony u swych przodków
Judhiszthira rzekł: „O Bhiszma, skąd wziął się na ziemi ryt śraddha i kiedy powstał? Jaka jest jego istota? Kim był ten mędrzec, który w czasach gdy świat był zaludniony jedynie przez potomków Bhrigu i Angirasa, wykonał go pierwszy raz? Jakie działania należy wykonać podczas rytu i jakie są zakazane? Czym są te śraddhy, podczas których ofiaruje się owoce i korzonki? Jakich gatunków niełuskanego ryżu należy w rycie unikać? Opowiedz nam, proszę, o tym wszystkim”
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, posłuchaj teraz mojego opowiadania o tym, jak i kiedy wykonanie rytu śraddha ku czci zmarłych przodków zostało na ziemi wprowadzone, jaka jest istota tego rytu i kto wykonał go po raz pierwszy.
W odległych czasach żył na ziemi riszi o imieniu Nimi, który zdobył bogactwo ascezy. Jego ojcem był Dattatreja, który pochodził z rodu Atriego narodzonego z umysłu Brahmy. Nimi miał syna o imieniu Śrimat, który był bardzo piękny. Śrimat praktykował bardzo surowe umartwienia i po upływie tysiąca lat poddając się wpływowi czasu, uwolnił z ciała swą duszę i opuścił ten świat. Jego ojciec Nimi, choć wykonał oczyszczające ryty zgodnie z nakazami, goląc sie, kąpiąc i nosząc czyste ubranie, nie potrafił uwolnić się od smutku z powodu utraty syna. Nie mogąc przestać myśleć o przyczynie swego smutku, czternastego dnia miesiąca księżycowego zebrał różne składniki potrzebne do przygotowania smacznych potraw i napojów, którymi za życia cieszył się jego syn. Następnego dnia, choć obudził się z sercem pełnym bólu, zdołał ten ból usunąć z jednego składnika, nad którym pracował przygotowując jedzenie. Jego rozumienie zdołało zająć się czymś innym niż myślenie o śmierci syna. W jego skoncentrowanym na przygotowywaniu jedzenia umyśle narodziła się wówczas idea śraddhy. Przygotowując posiłek, skupiał po kolei całą swą myśl na poszczególnych zebranych poprzedniego dnia artykułach, na które składały się owoce, korzonki i ziarna podstawowych zbóż. W dniu nowiu zaprosił do swej pustelni pewną liczbę godnych szacunku braminów i gdy na jego prośbę usiedli na trawie kuśa, oddał im honory okrążając ich pobożnie. Zbliżył się do siedmiu z nich i ofiarował im do zjedzenia ryż sjamaka bez soli. Pod stopami tych jedzących ryż braminów rozłożył źdźbła trawy kuśa z górnymi końcami skierowanymi na południe. Po rozłożeniu trawy kuśa w ten sposób z oczyszczonym ciałem i umysłem ofiarował placki ryżu swemu zmarłemu synowi, recytując jego imię jak i imiona rodziny i swego rodu.
Po uczynieniu tego wszystkiego riszi Nimi pożałował swego czynu, gdyż uświadomił sobie, że wykonał czyn, który, zgodnie z jego wiedzą, nie został uświęcony w pismach. Uczynił bowiem z myślą o swym umarłym synu to, co syn powinien uczynić po śmierci ojca. Żałując swego uczynku myślał z przerażeniem: ‘Cóż ja uczyniłem? Jakże zdołam uniknąć klątwy braminówz powodu wykonania tego obcego pismom rytu?’
Zaczął rozmyślać o oryginalnym założycielu swego rodu, szukając ochrony u swych przodków. I jak tylko zaczął o nim myśleć, wielki riszi Atri, do którego sięgały korzenie jego rodu, pojawił się przed nim. Atri, widząc jego smutek z powodu czynu, który popełnił, pragnąc uwolnić się od smutku spowodowanego śmiercią syna, rzekł uspakajająco: ‘O Nimi, uwolnij się od lęku, bo nie popełniłeś grzechu. Ryt, którego idea narodziła się w twoim umyśle i który wykonałeś, jest rytem ofiarnym ku czci pitris (Ojców), tj. dusz przodków. Ryt ten został w odległych czasach zarządzony przez dziadka wszechświata Brahmę. Bogowie nazywani pitris zostali stworzeni przez Brahmę. Dzieli się ich na siedem klas, z których cztery są cielesne i trzy bezcielesne. Również inni wysoce błogosławieni, jak uszmapowie, zostali przez Brahmę stworzeni. Dla kazdego z nich zostały wyznaczone odpowiednie porcje darów ofiarowanych podczas rytu śraddha. Dzięki oddawaniu czci tym bogom podczas tego rytu, zmarli ojcowie rodu lub bezpośredni przodkowie osoby wykonującej dla nich ryt, do których zalicza się dziadek, ojciec i syn, oczyszczają się z grzechów’.
Riszi Atri kontynuował: ‘O Nimi, postąpiłeś słusznie. Któż inny niż Brahma mógłby zarządzić ten ryt, który wykonałeś i który jest rytem ku czci Ojców? Posłuchaj moich nauk o jego dalszych rozporządzeniach w tej sprawie, które są doskonałe i realizuj je w swym postępowaniu po śmierci zmarłych ojców własnego rodu, aby zapewnić im ochronę Ojców na drodze ku wyższym regionom.
Brahma zarządził, że podczas wykonywania rytu śraddha porcje ofiary należą się również bogom. Po wykonaniu karany do świętego ognia z pomocą odpowiednich mantr, należy ofiarować libację Agni, Somie i Warunie. Podczas rytów śraddha należy również sławić boginię Ziemię, która nosi i utrzymuje w istnieniu to, co jest ofiarowane, sławiąc jej imiona Waisznawi, Kaśjapi i Akszaja (niewyczerpalna). Warunę należy wysławiać w momencie, gdy zostaje przyniesiona woda, zaraz potem należy przywołać Agni i Somę i zadowolić ich libacją.
Brahma zarządził również część ofiary dla Wiśwadewów, którzy zawsze towarzyszą pitris, mają Agni za swoje usta i są karmieni za jego pośrednictwem. Posłuchaj ich imion: Wala, Dhriti, Wipapa, Punjakrit, Pawan, Parszni, Kszeman, Samuha, Diwjasanu, Wiwaswat, Wirjawat, Hrimat, Kirtimat, Krita, Dżitatman, Muniwirja, Diptroman, Bhajankara, Anukarman, Pratira, Pradatri, Angsumat, Sailabha, Parama, Krodhi, Dhiroszni, Bhupati, Śradżas, Wadżrin i Wari. Istnieją jeszcze inni o imionach Widjurwarczas, Somawarczas i Surjaśri. Wśród nich są Somapa, Surjasawitra, Dattatman, Pundarijaka, Uszninabha, Nabhoda, Wiśwaju, Dipti, Szamuhara, Suresa, Wjomari, Sankara, Bhawa, Isa, Karttri, Kriti, Daksza, Bhuwana, Diwjakarmakrit, Ganita, Pańcawirja, Aditja, Rasmimat, Saptakrit, Somawarcza, Kawi, Wiśwakrit, Anugoptti, Sugoptri, Naptri i Iśwara. Są to imiona Wiśwadewów, którzy są wieczni i znają wszystko, co wydarza się w czasie.
Pisma wskazują szereg artykułów, który nie powinno się ofiarowywać podczas rytu śraddha. Należy do nich np. gatunek niełuskanego ryżu o nazwie kodrawa i pulaka. Nie należy również ofiarować cebuli, czosnku, asofetidity, mięsa zwierząt zabitych zatrutymi strzałami, czarnej soli, mięsa z udomowionego wieprza lub zwierząt zabitych w ofierze, soli z gatunku wid, warzyw o nazwie sitapaki, wszelkiego rodzaju kiełków, jak np. kiełki bambusowe, i inne. Wszystkie rodzaje soli i pewne gatunki owoców powinny również być wykluczone spośród artykułów ofiarowanych podczas rytu śraddha. Nie należy też podawać takich artykułów, które zostały oplute lub zroszone łzami. Wymienionych artykułów pitri nie akceptują’.
Kończąc swe nauki, Atri rzekł: ‘O Nimi, wykonując ryt śraddha po śmierci bezpośrednich ojców swego rodu, pamiętaj również o tym, że należy starannie wybrać miejsce, gdzie ryt zostanie wykonany. Nie powinno tam być żadnego czandali, garbarza skór, zabójcy bramina, bramina o nieczystym pochodzeniu, osoby noszącej pożółkłe ubranie, chorej na trąd, zdeklasowanej, lub której krewni są zdeklasowani. Postępując w ten sposób, zapewnisz swym zmarłym przodkom ochronę Ojców i zdobycie wyższych regionów’.
Riszi Atri pouczywszy w ten sposób mędrca Nimi, który był potomkiem jego rodu udał się z powrotem na zgromadzenie zarządzone przez dziadka wszechświata w niebie”.
7. O tym, dlaczego podczas rytu śraddha pierwsza porcja darów należy do Agni
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, inni riszi, idąc za przykładem Nimi, zaczęli wykonywać ryt ofiarny ku czci Ojców nazywany śraddha, postępując zgodnie z rozporządzeniami. Oddani swym obowiązkom, zaczęli również ze skoncentrowanym umysłem ofiarować Ojcom wodę, jednakże w konsekwencji czczenia Ojców oblacją przez osoby z wszystkich kast Ojcowie, jak i bogowie zostali dotknięci niestrawnością. Chorzy od ogromnej ilości jedzenia otrzymywanej od ludzi udali się przed oblicze Somy (księżyca) i rzekli: ‘O Soma, jesteśmy chorzy od ogromnej ilości jedzenia, którym ludzie obdarowują nas podczas rytu śraddha. Rozporządź to, co jest konieczne, aby przynieść nam ulgę!’ Soma rzekł: ‘O bogowie i Ojcowie, udajcie się do Brahmy, on przyniesie wam ulgę’.
Bogowie i Ojcowie udali się więc do Brahmy, który siedział na szczycie góry Meru. Rzekli: ‘O Brahma, jesteśmy chorzy od ogromu jedzenia ofiarowanego nam podczas rytu śraddha przez ludzi. Ukaż nam łaskę i uczyń to, co będzie dla nas dobre’.
Brahma rzekł: ‘O bogowie i Ojcowie, poproście o pomoc Agni, który siedzi tutaj obok mnie’.
Agni rzekł: ‘O bogowie i Ojcowie, od tego momentu będę zjadać jedzenie ofiarowane podczas rytu śraddha razem z wami. Jedząc je razem ze mną, zdołacie je bez trudu strawić’.
Słowa Agni ucieszyły Ojców i od tego czasu podczas rytu śraddha pierwsza część darów ofiarnych należy do Agni. Gdy ta pierwsza porcja jest ofiarowana Agni, wówczas rakszasowie z linii Pulastji, syna Brahmy, nie są zdolni do zniszczenia takiego rytu. Rakszasowie uciekają na widok Agni obecnego podczas rytu śraddha.
Zgodnie z rozporządzeniami, podczas rytu śraddha należy ofiarować pogrzebowy placek w określonym porządku: najpierw zmarłemu ojcu, następnie dziadkowi i w końcu pradziadkowi. Ofiarnik, ofiarując placek każdemu z nich, powinien ze skupioną uwagą recytować mantry Sawitri, jak i Somy, który darzy Ojców sympatią. Ofiarowany Ojcom ryż powinien być gotowany jedynie przez kobietę należącą do tego samego rodu, co ten, kto wykonuje ryt. Ponadto miesiączkująca kobieta, która jest nieczysta, jak i taka, która ma obcięte uszy, nie powinna nigdy przebywać na terenie, gdzie wykonywany jest ryt śraddha.
Chcąc zadowolić Ojców, należy zawsze podczas przekraczania rzeki uczynić ofiarę wody, najpierw na rzecz swoich zmarłych przodków, a następnie na rzecz swych zmarłych przyjaciół i krewnych. Ojcowie oczekują również ofiary wody od tych, którzy przekraczają rzekę, jadąc wozem zaprzężonym w woły różnej maści lub płynąc łódką. Ci, którzy o tym wiedzą, zawsze ofiarują Ojcom w tych okolicznościach wodę ze skupionym umysłem. Swych zmarłych przodków należy regularnie czcić rytem śraddha co dwa tygodnie w dniu nowiu. Dzięki oddaniu Ojcom, do których należą również Brahma, Pulastja, Wasiszta, Pulaha, Angiras, Kratu i Kaśjapa widziani jako mistrzowie jogi, zdobywa się wysoki wzrost, żywotność, energię i dobrobyt”.
Bhiszma zakończył swe opowiadanie mówiąc: „O Judhiszthira, takie są rozporządzenia w odniesieniu do rytu śraddha. Dzięki wykonywaniu tego rytu na ziemi przez tych, którzy pozostają przy zyciu, zmarli przodkowie jego rodu uwalniają się od cierpienia”.
