Opowieść 117:
O „nauce o rządzie” (Dandaniti) Brahmy i początku władzy królewskiej
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Santi Parva, Part I, Section LIX
(Rajadharmanusasana Parva),
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
Spis treści
1. Król Prawa prosi Bhiszmę o wyjaśnienie, skąd się wzięła na ziemi władza królewska
2. O powstaniu „nauki o rządzie” Brahmy mającej na celu utrzymanie na ziemi prawości
6. O tym, jak Wisznu zamieszkując w ciele Prithu potwierdza jego władzę i nadaje mu jego wspaniałość
Bhiszma rzekł: „O Królu Prawa, pierwszy władca ziemi, Prithu, realizując ‘naukę o rządzie’ skłonił wszystkie żywe istoty do uznania prawości za najwyższą wartość i ponieważ zadowalał wszystkich, był nazywany radżą, czyli królem. I ponieważ bronił braminów przed zranieniem, zdobył imię kszatrija (wojownik)”. ...
Bhiszma kontynuował: „O Królu Prawa, najwyższą zasługą króla jest poznanie ‘nauki o rządzie’ (Dandaniti) i właściwe jej stosowanie”.
(Mahābharāta, Santi Parva, Sections LIX, LXIX)
1. Król Prawa prosi Bhiszmę o wyjaśnienie, skąd się wzięła na ziemi władza królewska
Następnego poranka po wykonaniu porannych rytów zgodnie z nakazami Wed Pandawowie razem z Kryszną udali się ponownie na spotkanie z Bhiszmą, który leżał na polu bitewnym na łożu ze strzał. Zbliżywszy się do jego łoża powitali go uprzejmymi pytaniami jak przeszła mu noc. Z odpowiednimi honorami powitali również zgromadzonych wokół jego łoża mędrców, którzy odpowiedzieli błogosławieństwem.
Gdy Bhiszma poprosił Judhiszthirę o zadawanie pytań, Król Prawa rzekł: „O Bhiszma, wytłumacz mi, proszę, skąd się wzięło na ziemi słowo ‘król’ (radża) i jego władza nad innymi? Osoba nazywana ‘królem’ jest przecież fizycznie taka sama jak każda inna. Tak jak wszyscy inni ma dłonie, ramiona, kark i plecy, usta i żołądek, kości i szpik kostny, ciało i krew. Tak samo oddycha wdychając i wydychając powietrze, jest wyposażona w zmysły i rozumienie, doświadcza radości i smutku, rodzi się i umiera.
Człowiek, którego nazywa się królem, dzieli z ludzkością te same atrybuty, dlaczego więc rządzi on całym światem, na którym żyje wielu innych ludzi wyposażonych tak jak on w odwagę i inteligencję? Jak doszło do tego, że jedna osoba rozkazuje całemu tłumowi odważnych, wysoko urodzonych i prawych ludzi, którzy zamieszkują ziemię? Dlaczego wszyscy ludzie pragną zdobyć jego przychylność? Dlaczego wszyscy są zadowoleni, gdy on jest zadowolony i cierpią, gdy on cierpi? Dlaczego cały świat chyli głowy przed królem jak przed bogiem?”
Bhiszma rzekł: „O Królu Prawa, przed powstaniem ‘nauki o rządzie’ królewskie zwierzchnictwo nie istniało. Posłuchaj więc o tym, jak na ziemi pojawiła się ‘nauka o rządzie’ i jak narodził się pierwszy król Prithu zdolny do rozumienia jej i realizowania jej w praktyce, oraz o tym, jak sam Wisznu wstąpił w Prithu nadając mu boskość.
Tak więc na samym początku w czasie kritajugi nie było zwierzchnictwa, króla, wymiaru sprawiedliwości i wymierzającego sprawiedliwość. Wszyscy ludzie byli prawi i ochraniali się nawzajem swą prawością. Jedynym źródłem ich cierpienia był upływ Czasu.
Do ich serc zaczęło się jednak wkradać błądzenie. Narażona na błąd ludzka percepcja zaczęła się zaciemniać. Ludzie zaczęli tracić swe zalety i odczuwać żądzę. Próbując zdobywać przedmioty, które do nich nie należały, padali ofiarą zawiści. Zawiść przyniosła ze sobą gniew. Gdy ludźmi zawładnął gniew, przestali zważać na to, co powinni i czego nie powinni robić. Zaczęli całkowicie folgować swym seksualnym popędom i mówić wszystko, co ślina przyniosła im na język i co przyszło im do głowy. Zatarła się różnica między czystym i nieczystym jedzeniem oraz między cnotą i występkiem. Wedy zostały całkowicie zapomniane.
Gdy Wedy i prawość znikły z powierzchni ziemi, bogów opanował lęk i zaczęli szukać ochrony u Brahmy. Stojąc przed nim ze złożonymi dłońmi rzekli: ‘O dziadku wszechświata, zawiść i błąd, które wdarły się do świata człowieka, niszczą odwieczne Wedy. Budzi to w nas ogromny lęk, gdyż wraz ze zniknięciem Wed zniknie z ziemi prawość i wówczas wszystkie trzy światy zostaną zredukowane do poziomu człowieka.
Deszcz, który lejemy z nieba na ziemię, jest naszą odpowiedzią na laną do ognia ofiarę, która unosi się w górę do nieba. W konsekwencji zaniechania przez ludzi rytów zaczniemy zamierać. A gdy my zginiemy, zginie ziemia pozbawiona deszczu. Mając na uwadze nasze dobro powiedz nam, co należy uczynić, aby nie dopuścić do zniszczenia całego świata’.
Brahma rzekł: ‘O bogowie, uwolnijcie się od lęku. Dajcie mi trochę czasu, abym mógł zastanowić się nad tym, co przyniesie wam korzyść’.
2. O powstaniu „nauki o rządzie” Brahmy mającej służyć utrzymaniu na ziemi prawości
Brahma rozmyślając nad środkami utrzymania prawości na ziemi i wzmocnieniu w ten sposób siły bogów, skomponował dzięki własnej inteligencji rozprawę o stu tysiącach rozdziałów podsumowującą właściwe cele ludzkich działań i właściwe sposoby ich realizacji, które miały być ochraniane przez królewski wymiar kary.
Traktat Brahmy dotyczył trzech celów życiowych, którymi są Prawo, Zysk i Przyjemność, które Brahma nazwał trójelementową całością. Czwartym odrębnym i odrębnie omawianym celem życiowym było wyzwolenie się ze znaczeniowych dualizmów i atrybutów. Wyzwolenie było rozważane w kontekście innej trójelementowej całości, którą tworzą trzy atrybuty natury (dobra-jasności, namiętności i ciemności-inercji) oraz praktykowania obowiązku bez nadziei na ekstazę lub nagrodę na tym lub tamtym świecie. Inna trójnia celów omawiana w traktacie Brahmy—Utrzymywanie, Rozwój, Zniszczenie—wiązała się z użyciem przez króla wymiaru (berła) kary. Z kolei ludzkie serca, miejsce, czas, środki, działania, sojusze były w tej rozprawie uznane za sześcioelementową całość, której uwzględniania wymaga dobre rządzenie.
Ogólnymi naukami opisanymi w tej rozprawie były trzy Wedy, analizy intelektualne, gospodarka i rządzenie poprzez użycie królewskiego berła kary. Również omówiono tam ochranianie siebie przez króla przed doradcami, spadkobiercami, szpiegami i innymi agentami zbierającymi tajne informacje. Omówiono tam także godzenie i rozdzielanie przeciwników, dawanie darów, użycie siły i wyrozumiałość. Opisano tam w całości tajne intencje i ich fiasko, skłócanie wrogów, konsekwencje zrealizowania i niezrealizowania swych zamiarów. Opisano tam również sojusze dobre, średnie i złe, bazujące na lęku, przysłudze i darach, cztery rodzaje czasu właściwego na wyprawę wojenną, trzy rodzaje zwycięstwa, tj. zdobytego uczciwą drogą, dzięki bogactwu i podstępem oraz trzy atrybuty (dobry, średni, zły) pięcioelementowej całości tworzącej królestwo, którymi są doradcy, kraj, forty, armia i skarbiec stanowiące składniki królestwa (dwoma dodatkowymi składnikami królestwa są sam król i sojusznicy tworząc razem siedmioelementową całość wymogów suwerenności).
Brahma w swym traktacie omówił dwa rodzaje przemocy—jawną i ukrytą. Narzędziami jawnej przemocy jest zabieranie wrogowi rydwanów, słoni, koni, piechurów, wyrobników, załogi, płatnych służących w armii i przewodników. Narzędziami ukrytej przemocy jest zatruwanie szat, jedzenia i wypowiadanie zaklęć.
Dalej omówieni tam zostali wrogowie, sprzymierzeńcy i ci, którzy pozostają neutralni; różne cechy dróg, których wybór powinien zależeć od układu gwiazd i planet; źle wróżące planetarne koniunkcje; atrybuty ziemi nadającej się na obóz wojenny; środki obrony; kontrola budowy rydwanów i innego sprzętu wojennego oraz różne środki ich ochrony i doskonalenia. Omówione tam zostały różne manewry, strategie i formacje wojenne, zręczne metody walki i wycofywania się, różne sposoby użycia broni, opanowania chaosu w armii, inspirowania w armii radości i entuzjazmu do walki, zachowania się w sytuacji stresu i zagrożenia, dowodzenia piechotą, budzenia lęku w armii wroga poprzez ukazywanie proporców; różne metody niszczenia królestwa wroga przez złodziei i agresywne plemiona, podpalaczy, trucicieli, oszustów, rozbijanie jedności wśród dowódców wroga, niszczenie zbóż wroga i jego słoni, sianie wśród wroga podejrzliwości, napastowanie jego sprzymierzeńców, zdobywanie kontroli nad jego drogami, wzbudzanie w nim zaufania.
W traktacie tym omówiono też to, co wzmacnia lub osłabia siedem elementów suwerenności (na które składają się sam król, kraj, forty, sojusznicy, armia i skarbiec); zdolność do działań i sposoby ich realizacji; metody powiększania własnego królestwa, sposoby zjednywania sobie ludzi zamieszkałych na terenie wroga, przemoc i niszczenie siłą silnych; realizowanie sprawiedliwości, zniszczenie przestępców; nabywanie umiejętności walki na pięści i z użyciem broni; metody dawania prezentów i przechowywania potrzebnych przedmiotów; dostarczanie żywności głodnym i nadzorowanie sytych; uwalnianie się od nałogów; atrybuty królów, kwalifikacje wojskowych dowódców; różne rodzaje złych intencji; zachowanie służby; zbytnia podejrzliwość; unikanie niedbałości; zdobywanie nowych przedmiotów; doskonalenie przedmiotów już nabytych; nagradzanie tych, którzy na to zasłużyli; zużywanie bogactwa na pobożne cele; nabywanie upragnionych przedmiotów; obrona przed niebezpieczeństwem i niedolą.
Brahma w swym traktacie wspominał również o dziesięciu typach złych nawyków zrodzonych z nienasycenia i nieopanowania. Czterema rodzajami nałogów zrodzonych z nienasycenia są polowanie, gra w kości, picie alkoholu, seksualna rozpusta, a sześcioma rodzajami występków zrodzonych z nieopanowania są nieuprzejmość mowy, zawziętość, surowość w karaniu, zadawanie fizycznego bólu, samobójstwo, niszczenie swej własności.
Omówione zostały tam także różne rodzaje maszyn wojennych i ich działanie, różne sposoby niszczenia terenów należących do wroga i oznakowań lądu, ścinanie drzew dostarczających wrogowi cienia, zdobywanie fortów wroga, sześć rodzajów prywatnej własności (klejnoty, zwierzęta, ziemia, szaty, niewolnice i złoto) i sposoby ich zdobywania i niszczenia własności należącej do wroga, pacyfikacja nowo zdobytych terenów.
Omówiono tam także metody przechowywania produktów ziemi, strojów, zbroi i sposoby ich produkcji; cechy i użycie konch, bębnów i innych muzycznych instrumentów; oddawanie honorów zasłużonym i kultywowanie przyjaźni z mędrcami; zasady wykonywania religijnych rytów, dotykania dobrze wróżących przedmiotów, rozdzielania darów; staranność w ozdabianiu ciała; różne sposoby przygotowywania jedzenia; zdobywanie sukcesu poprzez podążanie swą własną ścieżką Prawa; prawdomówność i słodycz mowy; ścisłe przestrzeganie obrządków podczas festiwali, spotkań publicznych i domowych; jawne i ukryte działania ludzi w różnych miejscach spotkań; stałe nadzorowanie zachowań ludzi; immunitet i niekaralność braminów; oddawanie odpowiednich honorów poddanym należnym im z racji ich zasług i pokrewieństwa; ochrona poddanych i sposoby poszerzania królestwa; rady, których król żyjący w sąsiedztwie tuzina innych królów powinien słuchać biorąc pod uwagę cztery typy sprzymierzeńców, cztery typy wroga, cztery postawy neutralne; siedemdziesiąt dwa działania opisane w pracach medycznych służące ochronie, ćwiczeniu i doskonaleniu swego ciała; Różne praktyki obserwowane w różnych krajach, plemionach i rodzinach”.
3. O tym, jak Brahma oświadcza że jego „nauka o rządzie” ochraniająca świat będzie realizowana przez króla i jego berło kary
Bhiszma kontynuował: „O Królu Prawa, Brahma w swym traktacie omówił wszystkie środki, które zapobiegają zbaczaniu przez ludzi ze ścieżki Prawa i które były dotychczas nieznane.
Po skomponowaniu tego obszernego traktatu naukowego rzekł radośnie do bogów z Indrą na czele czekających na jego radę: ‘O bogowie, stworzyłem tę naukę o rządzie mając na uwadze dobro świata i chcąc ustanowić na ziemi trzyelementową całość celów życiowych, którą jest Prawo, Zysk i Przyjemność. Poświęcona powstrzymywaniu zła i faworyzowaniu dobra, wspierana przez karzące berło sprawiedliwości należące do króla, ochraniając świat będzie rozszerzać się na wszystkie zaludnione tereny. Będzie realizowana przez królewskie berło kary i będzie nadawać berłu kary kierunek. Nazwana «nauką o rządzie» (Dandaniti) rozszerzy się na wszystkie trzy światy. Nauka ta będzie zawsze wysoce ceniona i wychwalana przez osoby o wielkiej duszy’.
Boski Śiwa o licznych formach będący źródłem wszelkiej łaski był pierwszym, który dokładnie przestudiował i udoskonalił tę naukę o ogromnym znaczeniu sformułowaną oryginalnie przez Brahmę. Biorąc pod uwagę zmniejszający się stopniowo okres życia człowieka skrócił ją odpowiednio do dziesięciu tysięcy rozdziałów. Jego skrót, znany pod nazwą Waisalakasza, otrzymał Indra, który skrócił go do pięciu tysięcy rozdziałów. Skrót Indry jest znany pod nazwą Wahudantaka. Nauczyciel bogów Brihaspati skrócił go do trzech tysięcy nauk i jego skrót jest znany pod nazwą Warhaspatja. Następnie nauczyciel jogi Kawi o wielkiej mądrości skrócił go do tysiąca nauk. Mędrcy skracali go dalej mając na uwadze dobro świata i widząc, że okres życia człowieka na ziemi coraz bardziej się skraca i wszystko podlega stopniowej degradacji”.
4. O tym, jak bramini namaszczają na pierwszego króla potomka Wisznu, Prithu, który rodzi się z ramienia Weny zabitego przez nich trawą kuśa
Bhiszma kontynuował: „O Królu Prawa, bogowie obdarowani ‘nauką o rządzie’ udali się przed oblicze Wisznu i rzekł: ‘O Bogu, powiedz nam, kto na ziemi zasługuje na to, aby podporządkować sobie wszystkich i kto byłby w stanie wprowadzić w życie «naukę o rządzie» sformułowaną oryginalnie przez Brahmę?’
Boski i potężny Narajana po krótkim namyśle stworzył ze swej własnej energii przez rozporządzenie swej woli syna o imieniu Wiradżas. Syn ten jednakże nie chciał być władcą na ziemi. Jego umysł był skłonny do ascezy i wyrzeczenia. Miał on syna o imieniu Krittimat, który również wyrzekł się wszelkiej przyjemności i rozrywki. Krittimat miał syna o imieniu Kardama, który także praktykował surową ascezę. Kardama miał syna o imieniu Ananga.
Pobożny Ananga poznał ‘naukę o rządzie’ i realizując ją stał się obrońcą żywych istot. Ananga miał syna o imieniu Atiwala, który również poznał całą ‘naukę o rządzie’, lecz po śmierci swego ojca i odziedziczeniu jego bogactwa stał się niewolnikiem swych zmysłów.
Żoną Atiwala była znana na całym świecie córka Mritju (bogini śmierci) narodzona z jej umysłu o imieniu Sunita, która urodziła mu syna o imieniu Wena. Wena będąc niewolnikiem swego gniewu i złych zamiarów zachowywał się niegodziwie w stosunku do wszystkich żywych istot. Widząc to nucący Wedy riszi zabili go przy pomocy źdźbła trawy kuśa. Wypowiadając święte mantry przeszyli trawą kuśa jego prawe udo, z którego wyskoczyła na ziemię brzydka istota o krótkich kończynach, nabiegłych krwią oczach i czarnych włosach swym wyglądem przypominająca wypaloną pochodnię. Riszi rzekli do niej: ‘Niszada (usiądź) tutaj’ i z tej brzydkiej istoty narodzili się Niszadowie, nikczemne plemiona zamieszkujące góry i dżunglę oraz tysiące innych nie-aryjskich barbarzyńskich plemion zamieszkujących góry Windhja.
Następnie riszi przeszyli trawą kuśa prawe ramię Weny. Z ramiona wyskoczyła osoba wyglądająca jak drugi Indra. Odziana była w zbroję, uzbrojona w miecz, łuk i strzały i znała doskonale wszystkie Wedy z ich odgałęzieniami. Wszystkie rozporządzenia ‘nauki o rządzie’ stanęły przed nim w swej ucieleśnionej formie. Ten syn Weny otrzymał imię Prithu.
Ten syn Weny stanął przed mędrcami ze złożonymi pobożnie dłońmi i rzekł: ‘O wielcy mędrcy, osiągnąłem zrozumienie, które jest wysoce przenikliwe i w zgodzie z prawością. Powiedzcie mi dokładnie, co mam z tym rozumieniem uczynić. Bez chwili wahania realizuję zadanie, które mi wskażecie’.
Mędrcy i obecni tam również bogowie rzekli do niego: ‘O potężny, realizuj bez cienia lęku wszystkie te działania, w których rezyduje prawość. Ignorując zarówno to, co jest ci drogie jak i to, co nie jest, patrz na wszystkie żywe istoty takim samym okiem. Pozbądź się wszelkiej żądzy, gniewu, zawiści i pychy i będąc zawsze w zgodzie z nakazami prawości (dharmy) ukarz swą własną dłonią każdego człowieka, bez względu na to kim on jest, który zboczył ze ścieżki odwiecznego obowiązku.
Przysięgnij również, że w myśli, mowie i uczynku będziesz zawsze utrzymywał religię wdrożoną na ziemi za pośrednictwem Wed i że będziesz nieustraszenie bronił realizacji obowiązków opisanych w Wedach bazując na ‘nauce o rządzie’ oraz że nigdy nie będziesz w swym działaniu kierował się kaprysem. Przysięgnij również, że będziesz ochraniał świat przed mieszaniem się ludzi z różnych kast i pamiętaj zawsze o tym, aby ochraniać braminów’.
Syn Weny Prithu rzekł: ‘O bogowie i mędrcy, zapewniam was, że zawsze będę oddawał cześć braminom’ ”.
5. O tym, jak bramini i bogowie koronują pierwszego króla na ziemi Prithu wykonując rytuał koronacyjny
Bhiszma kontynuował „O Królu Prawa, święte pisma ogłaszają, że syn Weny, Prithu, który został na ziemi pierwszym królem, był ósmym pokoleniem zrodzonym z Wisznu (Wisznu, Wiradżas, Krittimat, Kardama, Ananga, Atiwala, Wena, Prithu).
Riszi Śukra został kapłanem Prithu, Walakhiljowie zostali jego doradcami, a Saraswatowie zostali jego towarzyszami. Wielki riszi Garga został jego astrologiem. Suta i Magadha, którzy pojawili się na świecie zostali jego śpiewakami. Zadowolony z ich służby Prithu obdarował Sutę ziemią położoną nad brzegami oceanu, a Magadhę obdarował krajem znanym jako Magadha.
Prithu wyrównał powierzchnię ziemi, która w długim okresie zwanym Manwantara była nierówna. Usunął z ziemi pokrywające ją skały i masy skalne przy pomocy rogu swego łuku. W ten sposób pokrywające ziemię góry stały się wyższe.
Wisznu, bogowie razem z Indrą, riszi i bramini zebrali się wszyscy razem, aby ukoronować Prithu na króla ziemi. Na uroczystość przybyła również Ziemia w swej ucieleśnionej formie przynosząc kamienie szlachetne i klejnoty w daninie. Indra, Ocean i król gór Himawat obdarowali go niezmierzonym bogactwem. Złota góra Meru dała mu stosy złota. Bóg bogactwa Kubera, który porusza się na ramionach człowieka, Pan jakszów i rakszasów, obdarował go bogactwem wystarczającym na zadowolenie Prawa (dharma), Zysku (artha) i Przyjemności (kama). Ogiery, słonie, rydwany i ludzie rodzili się całymi milionami, gdy tylko syn Weny o nich pomyślał”.
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, w tamtych czasach, gdy Prithu rządził ziemią, nie było na ziemi zniedołężnienia, głodu, chorób czy klęsk. Dzięki ochronie ze strony króla nikt nie obawiał się wężów, czy złodziei. Gdy król zbliżał się do oceanu, jego wody nieruchomiały. Góry rozstępował się czyniąc dla niego przejście, a jego proporzec był zawsze widoczny z każdego miejsca na ziemi. Tak jak mleczarz doi krowę zbierając mleko, tak Prithu uprawiając ziemię otrzymywał od niej siedemnaście rodzajów pożywienia żywiąc nim jakszów, rakszasów, nagów i inne żywe istoty.
Realizując swą złożoną braminom przysięgę skłonił wszystkie żywe istoty do uznania prawości za najwyższą wartość i ponieważ zadowalał wszystkich, był nazywany radż, królem. I ponieważ bronił braminów przed zranieniem zdobył imię kszatrija (wojownik). I ponieważ w swoim regionie na ziemi zwanej prithwi był wychwalany jako ten, który praktykuje prawość, zdobył imię Prithu”.
6. O tym, jak Wisznu zamieszkując w ciele Prithu potwierdza jego władzę i nadaje mu jego wspaniałość
Bhiszma kontynuował: „O Królu Prawa, królewską władzę Prithu potwierdził sam wieczny Wisznu mówiąc do niego: ‘O królu, nikt nie będzie nad tobą górował’. I w konsekwencji surowej ascezy uprawianej przez Prithu Wisznu wszedł do jego ciała. Wiedząc o tym cały wszechświat oddawał Prithu cześć. W tamtym czasie z czoła Wisznu narodził się złoty lotos. Z tego losu narodziła się bogini Śri (królewski splendor), która została żoną boga Prawa, Dharmy. Śri urodziła Dharmie syna o imieniu Artha (materialny dobrobyt). Od tego czasu wszyscy trzej, tj. Dharma (Prawo), Śri (królewski splendor) i Artha (materialny dobrobyt) są fundamentem królewskości.
Osoba, która po wyczerpaniu swych zasług rodzi się ponownie jako król obeznany z ‘nauką o rządzie’, zostaje wyposażona we wspaniałość i jest faktycznie na ziemi cząstką Wisznu. Jest wyposażona w wielką inteligencję i zdobywa nad wszystkimi przewagę jako ten, kto został ustanowiony królem przez riszich i bogów. Z tego to powodu wszyscy słuchają jednego, i z tego to powodu świat nie może mu rozkazywać. Z tego powodu wszyscy słuchają wypowiadanych przez niego rozkazów, choć należy on do tego samego świata, co oni i ma podobne ciało.
Dobre działania prowadzą do dobra. Każdy, kto choć raz zobaczył uprzejmą twarz Prithu, stawał się mu posłuszny. Od tego momentu uważał go za pięknego, bogatego i błogosławionego. W konsekwencji potęgi jego berła praktykowanie Prawa i prawe działania stały się na ziemi widoczne. Z tego to powodu na ziemi zaczęła panować prawość i cnota.
O Judhiszthira, twoje królestwo powinno być zawsze ochraniane przy pomocy ‘nauki o rządzie’. Również dzięki troskliwej obserwacji swych szpiegów ochraniaj je tak, aby nikt nie potrafił go zranić. Wszystkie dobre działania przynoszą dobro. Działaniem króla powinna kierować jego własna inteligencja jak i pojawiające się możliwości i środki”.
Bhiszma zakończył swą mowę mówiąc: „O Królu Prawa, traktat ‘o rządzie’ Brahmy omawiał wszystko łącznie z historią wszelkich zamierzchłych wydarzeń, początkiem wielkich riszich, opisywał święte wody, planety i gwiazdy, obowiązki wszystkich czterech trybów życia, obowiązki czterech kast, cztery rodzaje rytuałów ofiarnych homa, cztery gałęzie nauki. Wszystkie rzeczy i przedmioty znajdujące się na świecie zostały w tym traktacie omówione. Została tam omówiona historia, Wedy, filozofia Njaja, umartwienia, wiedza, szacunek dla każdej żywej istoty i powstrzymywanie od ranienia, Prawda, fałsz, najwyższa prawość, szacunek dla starszych, dobroczynność, czystość zachowania, gotowość do podejmowania wysiłku, współczucie dla wszystkich żywych istot. Od czasu powstania traktatu Brahmy mędrcy zaczęli mówić, że nie ma różnicy między bogiem a królem. Stąd się wzięła wspaniałość króla”.
