Opowieść 119:
O nadrzędności Prawa Królów w stosunku do innego Prawa
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Santi Parva, Part I, Sections LXIV-LXVI
(Rajadharmanusasana Parva),
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
Spis treści
1. O wątpliwościach niektórych, co do tego, czyje obowiązki (jakie Prawo) są nadrzędne
3. O ciężarze spoczywającym na królu i wojowniku jako strażniku wszelkiego Prawa
Indra rzekł do króla Mandhatri: „O królu, realizowanie innych niż królewskie obowiązki nie przynosi najwyższych nagród bez ograniczeń. Królewskie obowiązki są bowiem tymi, które pierwsze wypłynęły z pierwotnego boga, Narajany, podczas gdy inne wypłynęły dopiero później z jego ciała.
Niezliczone są te obowiązki, które łącznie z wycofaniem się do lasu (wanaprastha) zostały stworzone później. Ich ograniczeniem jest jednak to, że nie mogą one rodzić swych owoców w nieskończoność. Obowiązki wojowników przewyższają je, bo wszystkie pozostałe obowiązki zależą od ich istnienia jako pierwsze. Wszystkie inne obowiązki są więc włączone do obowiązków wojownika i dlatego obowiązki kszatrijów uważa się za najważniejsze ze wszystkich.
Zarówno bogowie, jak i mędrcy o niezmierzonej energii od najdawniejszych czasów są ochraniani przez wielkiego Wisznu, który realizując swe obowiązki wojownika pokonuje siłą i niszczy swego wroga. Gdyby Wisznu o niewyobrażalnej energii tego nie czynił i nie zabijał asurów, na świecie nie narodziliby się ani bogowie—łącznie Stwórcą świata Brahmą—ani bramini, ani obowiązki braminów i pozostałych kast”.
(Mahābharāta, Santi Parva, Section LXIV)
1. O wątpliwościach niektórych, co do tego, czyje obowiązki (jakie Prawo) są nadrzędne
Bhiszma po szczegółowym opisaniu obowiązków właściwych dla czterech kast i czterech trybów życia i wskazaniu, że królewskie obowiązki stoją ponad nimi ochraniając ich samo istnienie, kontynuował tę myśl mówiąc: „O Królu Prawa, opisane przeze mnie obowiązki wyznaczone dla czterech trybów życia, jak i wszystkie przepisy plemienne i zwyczaje regulujące zachowania ludzi są przedmiotem królewskich obowiązków. Prawo Królów odnosi się do wszystkich tych działań i dlatego, gdy funkcje władzy królewskiej ulegają zakłóceniu, zło zaczyna prześladować wszystkie żywe istoty.
Obowiązki (dharma) ludzi nie są jednak wcale same z siebie oczywiste i to, czy królewskie obowiązki są nadrzędne w stosunku do obowiązków ustanowionych dla poszczególnych trybów życia jest na różne sposoby interpretowane. Niektórzy prowadzeni przez liczne fałszywe systemy myślowe zaprzeczają ich odwiecznej naturze. Inni, którzy opierając swą wiarę na wnioskach wysnutych przez zwykłych śmiertelników bez faktycznej znajomości natury tych obowiązków zadeklarowanej w świętych pismach, gubią się w końcu w gmatwaninie opartych na wierze przekonań.
Jak to zostało stwierdzone w pismach, królowie idą ścieżką bogów, a bogowie tacy jak sadhjowie, wasuowie, aświnowie, marutusi, rudrowie, wiśwasowie, stworzeni w starożytnych czasach przez pierwszego z bogów, realizują obowiązki wojowników.
Obowiązki nałożone na wojowników są jasno sformułowane, mnożące szczęśliwość, ewidentne w kontekście swych skutków i przynoszące korzyść całemu światu. Przedmiotem królewskich obowiązków jest cały bowiem świat łącznie z wszystkimi dobrymi działaniami.
W tym kontekście posłuchaj starożytnej opowieści o tym, jak ongiś w dawnych czasach liczni królowie szukali spotkania z boskim Wisznu, który jest Panem wszystkich żywych istot, pragnąc, aby rozwiązał ich wątpliwości, co do użycia przez nich siły i stosowania kary.
Królowie ci porównali własne obowiązki z obowiązkami wyznaczonymi w pismach dla czterech trybów życia i troszcząc się o stwierdzenia zawarte w świętych pismach poparte przykładami, szukali spotkania z Narajaną, aby wyjaśnił im, czy i w jakim sensie obowiązki wojownika są nadrzędne w stosunku do obowiązków wyznaczonych dla tych trybów życia. Wyrecytuję ci teraz tę opowieść bogatą w konkluzje dotyczące Prawa i Zysku. Posłuchaj więc o tym, jak Wisznu przybrawszy postać Indry pouczył w tej sprawie króla Mandhatri”.
2. O tym, jak Wisznu rozstrzygnął wątpliwości króla Mandhatri, informując go, że obowiązki wojownika (Prawo Królów) są pierwotne i nadrzędne
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, w odległych czasach, gdy danawowie rozmnożyli się i zmietli z ziemi wszystkie bariery i różnice powodując chaos, królem został potężny Mandhatri. Pragnąc zobaczyć Boga bogów, Narajanę, i rozwiązać swe wątpliwości, co do królewskich obowiązków, przygotował wielki rytuał ofiarny. Podczas tego rytuału oddawał z pokorą cześć Wisznu. Gdy Wisznu przybrawszy formę Indry ukazał się przed nim, Mandhatri razem z towarzyszącymi mu królami oddał mu należną cześć.
Indra rzekł: ‘O królu, w jakim celu pragniesz ujrzeć tego starożytnego i pierwszego z bogów, Narajanę, którego energia i potęga iluzji nie znają granic. Nawet ja sam i Brahma nie możemy zobaczyć tego boga o nieskończonej formie. Zrezygnuj więc ze swego zamiaru i pozwól, że ja zamiast niego spełnię wszystkie twoje inne życzenia. Jestem z ciebie zadowolony, bo to ty jesteś pierwszym wśród ludzi. Jesteś oddany prawości, twoja dusza jest spokojna, twe zmysły są pod kontrolą i twe serce jest sercem herosa. Ze stoickim spokojem starasz się zawsze zadowolić bogów. Znając twą inteligencję, oddanie i wiarę jestem gotowy spełnić każde twoje życzenie’.
Mandhatri rzekł: ‘O Indra, chylę przed tobą czoła. Ciągle jednak pragnę zobaczyć Narajanę, tego pierwszego wśród bogów, aby dowiedzieć się, jak mam wywiązać się z obowiązków, które są w świecie najwyższe. Porzucając wszystkie ziemskie żądze chciałbym zebrać religijne zasługi prowadząc najwyższy z wszystkich tryb życia, który jest drogą ludzi prawych i który jest wysoce ceniony przez wszystkich. Realizując obowiązki wojownika zarobiłem na ziemi sławę i zdobyłem liczne regiony niewyczerpalnych zasług na tamtym świecie. Nie wiem jednakże, jak wywiązać się z tych obowiązków, które są najważniejsze i które pierwsze wypłynęły z Narajany’.
Indra rzekł: ‘O królu, realizowanie innych niż królewskie obowiązki nie przynosi najwyższych nagród bez ograniczeń. Królewskie obowiązki są bowiem tymi, które pierwsze wypłynęły z pierwotnego boga, Narajany, podczas gdy inne wypłynęły dopiero później z jego ciała.
Niezliczone są te obowiązki, które łącznie z wycofaniem się do lasu (wanaprastha) zostały stworzone później. Ich ograniczeniem jest jednak to, że nie mogą one rodzić swych owoców w nieskończoność. Obowiązki wojowników przewyższają je, bo wszystkie pozostałe obowiązki zależą od ich istnienia jako pierwszych. Wszystkie inne obowiązki są przedmiotem obowiązków wojownika i dlatego obowiązki kszatrijów uważa się za najważniejsze ze wszystkich.
Zarówno bogowie jak i mędrcy o niezmierzonej energii od najdawniejszych czasów są ochraniani przez wielkiego Wisznu, który realizując swe obowiązki wojownika pokonuje siłą i niszczy swego wroga. Gdyby Wisznu o niewyobrażalnej energii tego nie czynił i nie zabijał asurów, na świecie nie narodziliby się ani bogowie—łącznie Stwórcą świata Brahmą—ani bramini, ani obowiązki braminów i pozostałych kast.
Gdyby ten pierwszy z wszystkich bogów nie zdobył dzięki swej odwadze ziemi oczyszczając ją z asurów, obowiązki wszystkich czterech kast i wszystkie cztery tryby życia uległyby zniszczeniu w konsekwencji zniszczenia braminów. Nieśmiertelne obowiązki ludzi uległyby zniszczeniu. To dzięki wykonaniu swych obowiązków przez wojowników zostają one ponownie ożywione.
Na początku każdego eonu najpierw zostają ustanowione obowiązki braminów, którymi jest docieranie do Brahmana. Możliwość ich realizacji jest jednakże stworzona i ochraniana przez królewskie obowiązki. Z tego powodu królewskie obowiązki są uważane za nadrzędne.
Do obowiązków realizowanych przez królów należą gotowość do oddania życia w walce, współczucie dla wszystkich żywych istot, znajomość spraw tego świata, ochrona ludzi przed niebezpieczeństwem, przynoszenie ulgi tym, którzy są ciemiężeni i których dotknęło nieszczęście.
Zarówno ci, którzy nie potrafią sami kontrolować swej żądzy i gniewu, jak i ci, którzy są skłonni do prawych działań, powstrzymują się od grzesznych zachowań i realizują swe obowiązki z lęku przed królewską karą. Z tego powodu królewskie obowiązki, choć okrutne, są uważane za godne pochwały. Wszystkie żywe istoty mogą żyć spokojnie na ziemi, bo są ochraniane przez realizujących swe królewskie obowiązki królów, tak jak dzieci są ochraniane przez rodziców.
Obowiązki wojowników są więc pierwotne i nadrzędne w stosunku do wszystkich innych obowiązków. Należy do nich ochrona każdej żywej istoty. Będąc same wieczne, otwierają innym drogę do wiecznego Wyzwolenia’.
3. O ciężarze spoczywającym na królu i wojowniku jako strażniku wszelkiego Prawa
Indra kontynuował: ‘O Mandhatri, obowiązki wojownika, które mają w sobie tak wielką energię, że w swą realizację włączają wszystkie inne obowiązki i które są najważniejsze, bo wszystkie inne obowiązki zależą od ich realizacji, powinny być realizowane przez osobę o wielkiej duszy, taką jak ty, która jest zaangażowana w szukanie dobra dla całego świata. Gdy królewskie obowiązki nie są właściwie realizowane, wszystkie żywe istoty ulegają zniszczeniu. Dobry król obdarzony współczuciem dla wszystkich żywych istot powinien dbać o użyźnianie i uprawę ziemi, wykonywać wielkie rytuały ofiarne celem oczyszczenia samego siebie z grzechów, unikać żebractwa i ochraniać swych poddanych. Za jego największą zaletę mędrcy uważają zdolność do rezygnacji z posiadanych dóbr, a najwyższą formą tej rezygnacji jest oddanie życia w walce. Władca ziemi idący ścieżką wojownika powinien zawsze odnosić się z pokorą do swego nauczyciela zdobywając wiedzę i po przejściu przez fazę uczenia się (brahmacarja) powinien podjąć domowy tryb życia. Realizując sprawiedliwość i wydając wyroki w sprawie konfliktów między swymi poddanymi powinien być całkowicie bezstronny’.
Indra kontynuował: „ O Mandhatri, królewskie obowiązki stoją ponad wszystkimi innymi. Są to obowiązki sformułowane dla herosów i to przede wszystkimi herosi je wypełniają.
Są one uważane za najwyższe, bo należy do nich dbanie o to, aby wszystkie kasty realizowały swe obowiązki, dostarczanie im ochrony, wynalazków i środków działania oraz nieszczędzenie wysiłku i ukazywanie swej odwagi. W ten sposób obowiązki króla włączają w siebie wszystkie inne obowiązki. Pozostałe kasty są bowiem zdolne do realizacji własnych obowiązków dzięki temu, że król realizuje swoje. I z tego to powodu mówi się, że zalety pozostałych trzech kast zależą od zalet króla.
O tych, którzy lekceważą wszystkie ograniczenia i którzy są zbytnio przywiązani do pogoni za ziemskimi przedmiotami mówi się, że mają zwierzęcą naturę. Dzięki realizowaniu przez króla swych królewskich obowiązków zostają oni zmuszeni do prawego działania.
Król sprawuje również kontrolę nad kastą braminów. Bramini powinni zachowywać się zgodnie z rozporządzeniami trzech Wed i gdy nie realizują tych rozporządzeń w swym zachowaniu, powinni zostać przez króla ukarani tak jak szudra.
Bramini powinni realizować obowiązki wyznaczone dla czterech trybów życia sformułowane w Wedach. Poza tym nie mają innych obowiązków i jeżeli zachowują się inaczej niż nakazują Wedy, król i wojownik nie powinien troszczyć się o utrzymanie ich przy życiu. Religijne zasługi wzrastają w konsekwencji działania, i ten bramin, który nie zachowuje się tak jak powinien, nie zasługuje na królewski szacunek. Taki bramin nie jest godny zaufania’.
Król Mandhatri wysłuchawszy słów Indry dotyczących królewskiego obowiązku w stosunku do Ariów, chciał się dowiedzieć, jakie obowiązki ma aryjski król w stosunku do nie-ariów. Rzekł: ‘O Indra, ty sam jesteś królem bogów i przyjacielem wojowników. Poucz mnie więc w następującej sprawie. Aryjski król ma pod swoim zwierzchnictwem szereg barbarzyńskich królestw i plemion, które nie są aryjskiego pochodzenia i utrzymują się przy życiu z kradzieży. Jakie są ich obowiązki? Do jakich działań aryjski król powinien ich skłaniać swą siłą?’
Indra rzekł: ‘O królu, wszystkie zbójeckie plemiona powinny służyć swym matkom, ojcom, nauczycielom, starszyźnie i swemu królowi. Powinny również wykonywać obowiązki i ryty wpajane przez Wedy. Powinny wykonywać rytuały ofiarne na cześć Ojców, kopać studnie na wspólny użytek, oferować łoże i wodę spragnionym podróżnikom i odpowiednie dary braminom. Wszyscy ci, którzy pragną dobrobytu, powinni praktykować powstrzymywanie się od ranienia i gniewu, prawdomówność, wspieranie odpowiednimi darami braminów i swych krewnych, dostarczanie środków utrzymania swej żonie i dzieciom, czystość, spokój. Barbarzyńcy powinni wykonywać różne rodzaje pomniejszych rytuałów ofiarnych, w których darem dla braminów podczas rytuałów są różne rodzaje gotowanego jedzenia i bogactwa. Takie właśnie obowiązki zostały wyznaczone w starożytnych czasach dla ludzi ze zbójeckich plemion’.
Król Mandhatri chciał się jeszcze dowiedzieć, dlaczego królestwo okresowo zanurza się w chaosie i pojawia się wielu fałszywych proroków. Indra rzekł: ‘O królu, gdy król przestaje realizować swe obowiązki i «nauka o rządzeniu» zostaje zapomniana, królewska tyrania przynosi nieszczęście na wszystkie żywe istoty.
Na koniec kritajugi, gdy król porzuca w części ścieżkę swego Prawa, powstaje wiele niejasności, co do trybów życia i pojawia się wielu fałszywych świętych żebraków i wiele różnych sekt. Ludzie ignorując Purany i religijne prawdy, poganiani przez nienasycenie i gniew opuszczają ścieżkę Prawa. Tylko wtedy, gdy herosi o wielkiej duszy mając wsparcie w «nauce o rządzie» powstrzymują grzeszne osoby od grzesznych działań, Prawo i religia, które są wieczne i nadrzędne w stosunku do wszystkiego i stoją u źródeł tego wszystkiego, co dobre, mają silne podstawy i rządzą ziemią.
Dary, libacja i ofiary składane Ojcom nie przynoszą żadnych owoców, jeżeli są wykonane przez człowieka lekceważącego króla, który jest nadrzędny w stosunku do wszystkiego. Nawet bogowie oddają cześć prawemu królowi. Stwórca wszechświata i wszystkich żywych istot stworzył bowiem na ziemi króla po to, aby rządził ludźmi wymierzając sprawiedliwość, gdyż ludzie mają skłonność do utraty respektu dla swych obowiązków. Ja sam oddaję cześć ziemskiemu królowi, który zdobywszy zrozumienie stoi na straży realizowania swych obowiązków przez poddanych’ ”.
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, wypowiedziawszy te słowa boski i odważny Narajana, który ukazał się przed królem Mandhatri w formie Indry w otoczeniu marutusów, powrócił do swego wiecznego miejsca pobytu o niewyczerpalnej szczęśliwości.
Któż mądry i o czystej duszy chciałby lekceważyć wojownika, dzięki któremu wszystkie obowiązki są realizowane przez ludzi prawych tak jak w starożytnych czasach. To dzięki niemu, ci, którzy zgubili ścieżkę Prawa, tak jak gubiący swą drogę ślepcy, ulegają zniszczeniu. Pamiętaj więc zawsze o tym strzeżonym przez króla kole obowiązków, które zostały po raz pierwszy ustanowione dawno temu i przywrócone do życia przez naszych starożytnych przodków, z którymi jesteś zresztą znakomicie obeznany”.
4. O zasługach zbieranych przez realizującego swe obowiązki króla równych zasługom realizowanym przez braminów w różnych trybach życia
Bhiszma kontynuował: „O Królu Prawa, choć ty sam znasz tak samo dobrze jak ja wszystkie obowiązki praktykowane na świecie przez ludzi prawych, posłuchaj, co mam do powiedzenia na temat zasług, które zbiera prawy król. Takiemu królowi przypada bowiem w udziale całość zasług, które bramini zbierają realizując poszczególne fazy (tryby) życia.
Król, który nie kieruje się żądzą i gniewem, sprawuje władzę opierając się na ‘nauce o rządzeniu’, pozostaje bezstronny i oddaje cześć tym, którzy na nią zasługują, zdobywa świat Brahmy, którego zdobycie jest celem żebraczego trybu życia (bhaikszaja).
Cel wyznaczony dla domowego trybu życia (grihastha) realizuje ten mądry król, który we właściwych okolicznościach obdarowuje tych, którzy na to zasługują, wie jak należy nagradzać i karać, przestrzega ściśle zaleceń Wed w swym działaniu, zdobywa spokój duszy, recytuje codziennie w umyśle mantry, oddaje bogom cześć zgodnie z nakazami Wed, przynosi ulgę uciskanym, oddaje honory sprawiedliwym i ochrania wszystkie żywe istoty, w szczególności tych, którzy zdobyli wiedzę dzięki umartwieniom.
Do domowych obowiązków króla należy zaproszenie do swego domu osób, które wycofały się do lasu i nakarmienie ich oraz rozdzielanie nagród i kar wśród swych żon, młodszych i starszych braci, synów i wnuków, co jest równocześnie jego preferowaną formą samo-umartwiania się.
Król, który w miarę swych mocy stara się ratować krewnych i przyjaciół w nieszczęściu, realizuje cel trybu życia, którym jest wycofanie się do lasu (wanaprastha) i wyrzeczenie (sannjasa). Podobnie cel ten realizuje ten król, który zawsze oddaje honory najprzedniejszym wśród Ariów i nie-ariów, składa codzienną ofiarę Ojcom i wszystkim żywym istotom łącznie z ludźmi, niszczy królestwa innych celem ochrony sprawiedliwych, przystępuje do walki w obronie swego królestwa gotowy na śmierć, obdarowuje ascetów żyjących w lesie i znających Wedy braminów.
Król, który codzienne studiuje Wedy, rozwija swe umiejętności wybaczania, oddaje szacunek swym nauczycielom i służy im, realizuje cel trybu życia, którym jest celibat i uczenie się (brahmacarja).
Król, który ściśle realizuje swe obowiązki sformułowane przez Stwórcę i któremu nie brakuje żadnej z królewskich zalet, zbiera więc zasługi zbierane przez braminów we wszystkich czterech trybów życia. Taki król, manifestuje swe współczucie do wszystkich żywych istot, młodych i starych, bez względu na okoliczności i powstrzymuje się od okrucieństwa, spełnia swe obowiązki wobec kraju i rodziny, hojnie obdarowuje we właściwych momentach tych, którzy na to zasłużyli i skłania poddanych do realizowania swych obowiązków nawet wtedy, gdy doświadczają nieszczęścia.
Król, który ochrania ludzi zamieszkujących jego królestwo, zbiera także część zasług przez nich zarobionych. Natomiast król, który nie dostarcza sprawiedliwym odpowiedniej ochrony, bierze na siebie część grzechów popełnianych przez poddanych. Również ci ludzie, którzy pomagają królowi w dostarczaniu swym poddanym ochrony, biorą na siebie część gromadzonych przez nich zasług lub grzechów.
Człowiek, który wszystkie inne żywe istoty traktuje jak siebie samego, nikogo nie rani, potrafi kontrolować swój gniew, zdobywa szczęście na tym i tamtym świecie. Król, który ma swe królewskie obowiązki za okręt, swe dary za dmący w żagle wiatr, święte pisma za oparcie, inteligencję za sternika i moc prawości za siłę chroniącą jego okręt przed zatonięciem, z łatwością przepłynie ocean tego świata. Gdy prawo żądzy kierujące jego sercem wycofa się z wszystkich ziemskich przedmiotów, będzie on uważany za kogoś, kto bazuje na samym rozumieniu. W tym stanie dotrze on wkrótce do Brahmana. Osiągnąwszy zadowolenie dzięki medytacji i opanowaniu namiętności serca i angażując się w realizowanie swego obowiązku dostarczania innym ochrony zbierze wielkie zasługi”.
Bhiszma zakończył swą mowę mówiąc: „O Judhiszthira, realizuj swe królewskie obowiązki i ochraniaj braminów pobożnych uczynków, którzy są oddani Wedom jak i wszystkich innych poddanych. Król poprzez dostarczanie ochrony swym poddanym zbiera sto razy większe zasługi od tych, które zarobiłby przez samotne życie w dżungli”.
