Mahabharata • Aneks 2

Najwyższą boskością w hinduizmie jest Brahman (Param Brahman, Paramatman), który nie podlega wpływowi jakości natury materialnej, czyli gun (sattwa, radżas, tamas), jest niezmienny, nie posiada żadnych atrybutów i przenika wszystko. Istnieje poza czasem i przestrzenią; jest subiektywnie doświadczany przez jogina jako sat-chit-ananda, czyli jako rzeczywiste istnienie-czysta świadomość-ekstaza.

Wszechświat wypływa z niego w procesie stwarzania (sarga) i po upływie czasu równego dniowi Brahmy (kalpa), który jest równy tysiącowi cykli czterech jug, zostaje przez niego z powrotem wchłonięty w procesie pralaja (rozpadu). Podczas nocy Brahmy tym, co pozostaje jest próżnia, w której istnieje jedynie niezniszczalny Brahman bez ruchu i jakiejkolwiek zmiany. Gdy pojawia się ruch, noc się kończy i wszechświat ponownie wyłania się z Brahmana. Cykle te powtarzają się bez końca.

Choć Brahman ma czysto duchowy charakter i jest pozbawiony trzech jakości natury (gun) powodujących zmiany, inicjuje proces stwarzania przez aktywizację Moola Prakriti (Pierwotna Prakriti) będącą szakti Brahmana (pierwotną kosmiczną energią), która z nim współistnieje poza granicami czasu i przestrzeni. Moola Prakriti, zwana również jogamają, siłą Wisznu lub boską iluzją jest zbudowana z trzech gun (sattwa-dobro, radżas-namiętność, tamas-ciemność) i dopóki znajdują się one w stanie doskonałej równowagi, dopóty wszechświat się nie manifestuje. Paramatman rozpoczyna nowy cykl stwarzania uaktywniając Moola Prakriti poprzez zakłócenie równowagi między gunami. Interakcja między gunami powoduje, że z Brahmana zaczyna wypływać stwarzanie.

W procesie stwarzania Moola Prakriti, która podobnie jak Paramatman nie ma formy (jest niezamanifestowana), przekształca się w dwadzieścia-trzy elementowy składowe będące budulcem rzeczywistości materialnej, co jest nazywane ewolucją Prakriti. Paramatman będący czystą świadomością wchodzi do pozbawionej świadomości Prakriti (w tej fazie pozostaje jeszcze do niej nieprzywiązany), aby kierować procesem stwarzania. Paramatman będąc tym, kto rozmyśla wewnątrz Prakriti, jest nazywany Puruszą (osoba, dusza). Całe stwarzanie jest więc przekształcaniem sięMoola Prakriti—czyli kosmicznej energii Szakti—w Prakriti—naturę materialną lub raczej materialny budulec wszechświata złożony z dwudziestu trzech elementów (tattwy)—które jest umożliwione i aktywowane przez Paramatmana jako Puruszę.

Zgodnie z filozofią sankhji wprowadzona w ruch Moola Prakriti działająca poprzez pozostające w interakcji trzy guny przekształca się w następujący sposób:

● pierwszym tworem (ewolutą) Prakriti w jej w ewolucji jest Mahat, który powoduje pojawienie się rozumienia (buddhi);

● z rozumienia wyłania się ego-świadomość (ahamkara), która ma trzy formy (sattwiczną, radżasiczną, tamasiczną);

● sattwiczna świadomość prowadzi do wyłonienia się jedenastu organów-zmysłów (indrijów)—pięciu organów poznania (słuch, skóra, oczy, język, nos), pięciu organów działania (mowa, ręce, stopy, narządy wypróżniania się, narządy reprodukcji) i umysłu;

● tamasiczna świadomość prowadzi do powstania pięciu subtelnych elementów (tanmatra), którymi są wrażenia dźwięku, dotyku, kształtu, smaku, zapachu.

● pięć subtelnych elementów przekształca się w pięć „wielkich” elementów (mahabhuta): przestrzeń, wiatr, ogień, woda, ziemia.

Nieożywiona materia wszechświata jest zbudowana z pięciu „wielkich” elementów, podczas gdy ciała żywych istot są zbudowane z pięciu „wielkich” elementów, pięciu subtelnych elementów, jedenastu organów-zmysłów i dodatkowo rozumienia (buddhi) i ego-świadomości (ahamkara)—łącznie dwadzieścia trzy elementy rzeczywistości materialnej.

Wszystkie przedstawione wyżej przekształcenia są w pełni przekształceniami Prakriti wynikłymi z działania trzech jakości natury materialnej (guny). Purusza istnieje we wszystkich tych ożywionych i nieożywionych przedmiotach jako czaitanja (uniwersalny duch, czysta świadomość, potencjalność), która łączy je wszystkie razem. Poza tym On (Purusza) istnieje we wszystkich ruchomych i nieruchomych żywych istotach jako unikalna świadoma realna istota, która używa jedenastu zmysłów (organów), ego-świadomości (ahamkara) i rozumienia (buddhi) aby móc zabawiać się Prakriti i jej przekształceniami. Ta unikalna, świadoma realna istota jest nazywana duszą, jednostkową jaźnią, ucieleśnioną duszą i dżiwą.

Purusza, który przenika cały zamanifestowany wszechświat zbudowany z różnych nieożywionych przedmiotów, zjawisk naturalnych i żywych istot, utrzymując je wszystkie razem, jest nazywany Wiatrem lub Wiśwarupą będącą formą (manifestacją) Paramatmana.

Paramatman stwarza bogów (dewy) sprawujących opiekę nad jedenastoma zmysłami (organami) i kontrolujących zjawiska naturalne i niebiańskie planety. Są oni żywymi istotami takimi jak ludzie tylko na wyższym poziomie rozwoju. Tkwią w tych zmysłach i zjawiskach nad którymi sprawują opiekę przybierając równocześnie indywidualne boskie formy i zamieszkując odpowiednie astralne planety. Można ich przywołać recytując odpowiednie mantry, aby ukazali się w celu zaakceptowania realizowanej ofiary. Przykładami takich bogów są Surja, Waruna, Jama, Agni, Maruta, Soma. Bogowie ci będąc żywymi istotami tak jak ludzie podlegają prawu karmy.

Gdy wszechświat manifestuje się, sam Paramatman przybiera trzy formy: Brahmy, Wisznu i Śiwy (Trimurti), aby sprawiać opiekę nad procesami tworzenia, utrzymywania i niszczenia zamanifestowanego wszechświata. Jogamaja, lub inaczej szakti, Moola Prakriti, czyli trzy jakości natury (guny) również przybiera odpowiednie formy (między innymi Saraswati, Lakszmi, Parwati), aby pełnić funkcję żon Trimurti i realizować specyficzne cele związane ze wszechświatem.

Wcieleń lub awatar Paramatmana nie należy mylić z dewami. Paramatman rodzi się w cielesnej formie przez samo-ucieleśnienie się i ujarzmienie swej mai (podczas gdy dewy przybierają różne formy pod wpływem mai) dla realizacji swego specyficznego celu i odgrywanie swych Lila (gier, iluzji, ról, zabaw) na ziemi mając na uwadze duchowe korzyści żywych istot.

Ostatecznie więc w stwarzaniu wszechświata wszystko wypływa z jedynego rzeczywistego i niezamanifestowanego istnienia, którym jest Paramatman i wszystko to, co jest zamanifestowane jest rezultatem połączeniem Puruszy z Prakriti.