Mahabharata

Opowieść 255:

O docieraniu do Brahmana po uwolnieniu się dzięki jodze od wpływu istnień będących ekspansjami Prakriti

 

opowiada

 

Barbara Mikołajewska

 

na podstawie fragmentów Mahābharāta,

Aśwamedha Parva, Anugita, Sections XLVII-LI,

w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,

URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

oraz The Anugita w tłumaczeniu Kashiath Trimbak Telang

 i Aśwamedhika Parva w tłumaczeniu Bibek Debroy

Wydanie I internetowe (poprawione)

Copyright © 2020 by B. Mikołajew­ska
Wszelkie prawa zastrzeżone
Porada techniczna i edytorska: F.E.J. Linton

The Lintons’ Video Press
New Haven, CT
06511 USA

e-mail inquiries: tlvpress @ yahoo . com

Spis treści

 

1. O wiecznym drzewie Brahmana będącym metaforą materialnego zycia zbudowanego z dwudziestu czterech ekspansji Prakriti

2. O sposobie współistnienia Puruszy z Prakriti

3. O medytacji nad dwudziestoma czterema ekspansjami Prakriti

4. O umyśle, pięciu elementach, zmysłach i kszetra-dżinie

5. O uwalnianiu się dzięki jodze od ego-świadomości, docieraniu do Niezamanifestowanego i łączeniu się z kszetra-dżiną

6. Kryszna ujawnia, że w rozmowie bramina z uczniem on sam był braminem (kszetra-dżiną), a uczeń umysłem

7. Słowniczek Mahabharaty

1. O wiecznym drzewie Brahmana będącym metaforą materialnego zycia zbudowanego z dwudziestu czterech ekspansji Prakriti

Kryszna w rozmowie z Ardżuną powtórzył mu słowa Brahmy, cytowane przez nauczyciela w rozmowie z uczniem, dotyczące zamieszkującej w ciele jednostkowej duszy zwanej kszetra-dżiną (znawcą pola), która jest świadkiem działania jakości natury, które rozwijają się w procesie ewolucji Prakriti w dwadzieścia cztery istnienia. Kszetra-dżina jest zdolna do widzenia działania jakości natury, lecz one nie potrafią rozpoznać kszetra-dziny, gdyż właściwe dla nich procesy poznawcze opierają się na zdolności do rozpoznawania atrybutów, a dusza nie ma atrybutów. Poznanie duszy jest dla odzianej w ciało żywej istoty drogą prowadzącą do Wyzwolenia. Szukając Wyzwolenia musi więc sięgnąć do procesów poznaw­czych odmiennych od tych, które bazują na rozpoznawaniu symboli. W cytowanych dotychczas przez Krysznę słowach nauczyciela Brahma nauczał, że drogą prowadzącą do poznania duszy jest podążanie ścieżką dharmy i praktykowanie jogi.

Kryszna rzekł: „O Ardżuna, słuchaj dalej mojej opowieści o rozmowie między nauczycielem i uczniem dotyczącej związku między jaźnią i naturą materialną oraz uwalniania się od wpływu jakości natury dzięki jodze.

Nauczyciel rzekł: ‘O uczniu, słuchaj uważnie dalej o tym, co Brahma powiedział ongiś do zebranych u jego stóp mędrców, szukających drogi do poznania jaźni i Wyzwolenia.

 

O konieczności zrozumienia odmiennej natury jaźni i pradhany (twórczej zasady wszechświata) obecnych we wszystkich istnieniach

 

Brahma rzekł: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, starożytni mędrcy, którzy nauczali ustalonej Prawdy, nazywali wyrzeczenie się owoców działania ascezą. O ascezie mówi się, że jest światłem, o poprawnym postępowaniu, że jest drogą pobożności, o wiedzy, że jest tym, co najwyższe, a o wyrzeczeniu, że jest najlepszą formą ascezy.

Bramini zanurzeni głęboko w Wedach twierdzą, że Najwyższy Brahman jest czystą wiedzą. Brahman jest bardzo odległy i dotarcie do niego bazuje na wiedzy Wed. Jest wolny od wszystkich par przeciwieństw i pozbawiony atrybutów. Jest wieczny i nie do pomyślenia. Jest najwyższą tajemnicą. Dla tych, którzy zdobyli mądrość, staje się widoczny poprzez wiedzę i ascezę. Zaiste, ci o nieskażonym umyśle, wolni od wszelkiego grzechu, jak i od wpływu namiętności (radżasu) i ciemności (tamasu), potrafią go zobaczyć. Zawsze oddani wyrzeczeniu i znający Wedy zdołają dotrzeć do tego Najwyższego Pana, który jest tożsamy ze ścieżką szczęścia i spokoju.

Ten, kto po dokładnym rozważeniu wszystkich wątpliwości rozumie jaźń, która jest niezmącona (spokojna), tożsama z czystą wiedzą i zamieszkuje we wszystkich istnieniach, osiąga sukces w poruszaniu się tam, gdzie zechce. Ten mądry człowiek, który widzi asocjację i dysocjację oraz jedność w różnorodności, uwalnia się z niedoli tego świata. Ten, kto niczego nie pragnie i niczym nie pogardza, staje się zdolny do połączenia się z Brahmanem nawet za życia.

Wyzwolenie zdobywa ten, kto poznał prawdę o trzech jakoś­ciach (sattwa, radżas, tamas) pradhany (Prakriti), kto rozumie, że pradhana zamieszkuje we wszystkich istnieniach i kto uwolnił się od zrodzonej z niej ego-świadomości oraz  poczucia, że coś ‹jest moje›, jak i od wszystkich par przeciwieństw; kto nie chyli przed nikim głowy i przekracza obrzędy swadha. Taki człowiek z pomocą samego spokoju zdoła dotrzeć do tego, co jest wieczne i nie ma atrybutów. Zaprzestając wszystkich działań, zarówno dobrych, jak i złych, zrodzonych z jakości natury i odrzucając zarówno dobro, jak i zło, zdobędzie Wyzwolenie.

 

O konieczności ucięcia drzewa życia zbudowanego z ekspansji Prakriti przy pomocy miecza czystej wiedzy, aby dotrzeć do Brahmana

 

Wieczne drzewo Brahmana (drzewo życia, Aśwattha) ^{[1]  [1]} Ilustruje je drzewo banianowe (figowiec bengalski), którego nasiona kiełkują na gałęziach innego drzewa, a młode pędy zwisają w dół w kierunku ziemi i gdy dotkną ziemi, zakorzeniają się tam, a część nadziemna gęstnieje i twardnieje. Jest to rodzaj „dusiciela”, który owijaja się wokół drzewa, na którym wyrosło, zabierając mu światło swymi gałęziami i wodę korzeniami. W miarę wzrostu rozwija coraz więcej korzeni zwisających z gałęzi w dół, aby dostarczyć oparcia swej ogromnej koronie. Niektóre baniany mają wiele takich pni-korzeni, pokrywając ogromną przestrzeń i ze względu na tę ilość pni pojedyncze drzewo wygląda jak las.(B.M.) dostarczające wsparcia wszystkim żywym istotom ma Niezamanifestowane za swoje nasienie, rozumienie za swój pień, ego-świadomość za swoje konary, zmysły za swoje młode pędy, pięć ‹wielkich› elementów za swoje duże gałęzie, zmysłowe przedmioty za swoje małe gałązki. Jest zawsze ozdobione liśćmi i kwiatami, rodząc zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne owoce. Wyzwolenie zdobywa ten mądry człowiek, który ucina to drzewo mieczem prawdziwej wiedzy, porzucając wszystkie więzi zrodzone z przywiązania do zmysłowych przedmiotów, które są przyczyną nowego cyklu ponownych narodzin, starzenia się i śmierci, i uwalniając się od ego-świadomości oraz poczucia, że coś ‹jest moje›.

Poczucie, że coś ‹jest moje› i ego-świadomość, wyłaniające się z ewolucji Prakriti i będące wieczne, są jak dwa zaprzyjaźnione ptaki, które powinny być znane jako nieinteligentne (nieświa­dome siebie). Ten, który jest ponad nimi i jest od nich odmienny, jest inteligentny (świadomy). Gdy  żywa istota (wewnętrzna jaźń), która nie ma wiedzy o nieświadomej siebie naturze materialnej, poznaje to, co jest ponad naturą, wówczas rozumiejąc kszetrę i odziana w rozumienie tego, który przekracza wszystkie jakości natury, wie wszystko i uwalnia się od wszystkich grzechów».

 

O osiąganiu dzięki jodze tego, co jest poza dwudziesto-czteroma ekspansjami Prakriti i liczy się jako dwudziesto piąte

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, niektórzy mędrcy widzą Brahmana jako drzewo życia (Aśwattha), inni jako wielki las. Jeszcze inni myślą o nim jako o niepostrzegalnym lub wykraczającym poza ludzkie doświadczenie i wolnym od udręk, głosząc, że cały ten wszechświat wyłania się i jest pochłaniany przez niepostrzegalnego. Jednakże ten, kto w momencie śmierci, choćby w czasie równie krótkim jak jeden oddech, utożsamia się z wszystkim, widząc Najwyższego jako jedyny rzeczywisty byt, staje się zdolny do zdobycia nieśmier­telności. Zatrzymując swoją jaźń w Jaźni, choćby na czas jednego mrugnięcia oka, dzięki spokojowi duszy, łączy się z tym, co jest niewyczerpaną zdobyczą tych, którzy mają wiedzę. Wstrzymując ciągle na nowo swe życiowe oddechy na dziesięć lub dwanaście sposobów zgodnie z metodą pranajamy, zdobywa to, co jest poza dwudziesto czteroma  istnieniami będącymi ekspansjami Prakriti i liczy się jako dwudzieste piąte. Dzięki spokojowi swej duszy, zdobywa wszystko, czego tylko zapragnie».

2. O sposobie współistnienia Puruszy z Prakriti

O sattwie (jasności-dobru) będącej tą jakością natury materialnej, która uzdalnia osobę do osiągnięcia Brahmana

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, gdy u danej osoby wśród trzech jakości natury materialnej Prakriti wpływających na jej psychikę dominuje jasność-dobro (sattwa), czyni to ją zdolną do zdobycia nieśmiertelności. Ludzie wiedzy wychwalają dobro, twierdząc, że nic mu nie dorówna. Jak wynika z obserwacji jego oświecającego skutku, dotarcie do Puruszy od niego zależy i jest niemożliwe do osiągnięcia przy pomocy innych środków. Wybaczanie, odwaga, nieranienie, równe traktowanie, wiedza, prawdomówność, uczciwość, dobroczynność i wyrzeczenie cechują ten bieg działania, który wynika z sattwy. Niektórzy wśród mędrców, bazując na swym doświadczeniu, wierzą w tożsamość Puruszy z sattwą, nie mając w tej sprawie wątpliwości i mówią nawet o jedności kszetra-dżiny z naturą. Taki pogląd jest jednak niepoprawny, podobnie jak stwierdzenie, że są one od siebie całkowicie odmienne. Choć Purusza zamieszkuje w naturze, charakter ich równoczesnego rozdzielenia i połączenia, jak i jedności i odmienności powinien być właściwie rozumiany. Ich jedność i odmienność mają charakter podobny do jedności i odmienności obserwowanej między rybą i wodą oraz insektem a owocem udumbara. Choć są ze sobą zjednoczone, są od siebie odmienne. Taki sam jest związek między kroplą wody i kwiatem lotosu»’ 

 

Zagubieni wśród mnogości religijnych doktryn riszi proszą Brahmę o wyjaśnienie im natury związku między sattwą i kszetra-dziną

 

Nauczyciel kontynuował: ‘O uczniu, po wysłuchaniu słów Brahmy w umysłach słuchających jego słów riszich pozostały pewne wątpliwości. Zapytali: «O Brahma, która forma pobożności  jest najbardziej godna wyboru? Różne doktryny zdają się być ze sobą sprzeczne.

Niektórzy twierdzą, że to, co pozostaje po śmierci ciała, zostaje zniszczone, a inni twierdzą, że to w ogóle nie istnieje. Niektórzy wątpią we wszytko, a inni nie mają żadnych wątpliwości. Niektórzy twierdzą, że dusza jest wieczna, a inni, że nie jest wieczna. Niektórzy twierdzą, że dusza istnieje, a inni, że nie istnieje. Niektórzy twierdzą, że dusza jest jedna, inni, że jest dwoista lub  mieszana w swej formie. Niektórzy twierdzą, że zamieszkująca w różnych istnieniach dusza jest jedna, inni, że jest specyficzna, jeszcze inni, że jest mnoga. Niektórzy twierdzą, że zarówno czas, jak i przestrzeń istnieją, a inni, że nie istnieją.

Bramini znający Wedy i widzący Prawdę, jak i bogowie różnią się również w tym, co uważają za  najlepszą linię postępowania. Niektórzy praktykują ascezę, wiążąc włosy w ciężki węzeł i przykrywając ciało  skórą jelenia, inni goląc głowy i wędrując po świecie nago. Niektórzy się kąpią, a inni całkowicie powstrzymują się od kąpieli. Niektórzy jedzą posiłki, a inni oddają są całkowicie postom. Niektórzy wychwalają działanie, a inni doskonały spokój. Niektórzy wychwalają ostateczne Wyzwolenie, a inni różne rodza­je przyjemności. Niektórzy wychwalają bogactwo, a inni ubóstwo. Niektórzy są oddani nieranieniu, a inni niszczeniu. Niektórzy szukają zasług i sławy, a inni nie. Niektórzy są oddani dobru, a inni toną w wątpliwościach. Niektórzy szukają przyjemności, inni bólu. Niektórzy wychwalają medytację, a inni ofiarę. Niektórzy wychwalają czynienie darów, inni umartwienia, a jeszcze inni studiowanie pism. Niektórzy wychwalają wyrzeczenie i wiedzę, a inni, którzy rozmyślają nad elementami, naturę materialną. Niektórzy wychwalają wszystko, a inni nic».

Riszi kończąc, rzekli: «O Brahma, droga dobra (pobożności, sattwy) nie jest jasno określona i dotyczące jej poglądy są pełne różnego rodzaju sprzeczności. Gubimy się w nich i nie potrafimy dojść do żadnego jedno­znacznego wniosku. Ludzie, broniąc swych działań, mówią, że ‹to jest dobre›, a inni ‹tamto jest dobre›, a ci, którzy są oddani jednemu z rodzajów obowiązków, wychwalają go jako najlepszy. Nasze rozumienie załamuje się, a nasz umysł się rozprasza. Gorąco pragniemy poznać, co jest dobre. Bądź też łaskawy i zadeklaruj nam to, co jest najwyższą tajemnicą. Wyjaśnij nam powiązanie między sattwą i kszetra-dżiną, jak i jego przyczynę»’.

 

O kszetra-dżinie jako doświadczającym i naturze jak doświadczanym

 

Nauczyciel kontynuował: ‘O uczniu, stwórca świata Brahma rzekł: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, zadeklaruję wam tak jak nauczyciel uczniowi to, o co prosicie. Po wysłuchaniu moich słów rozważcie to właściwie w swych umysłach.

Powstrzymywanie się od ranienia jakiejkolwiek żywej istoty jest najwyższym ze wszystkich obowiązków i najwyższym dobrem. Dzięki niemu osiąga się stan, który jest wolny od niepokoju i święty w swym charakterze. Wiedza z kolei, jak twierdzą starożytni, jest najwyż­szym szczęściem. Stąd dzięki czystej wiedzy osoba oczyszcza się z wszystkich grzechów. Ci, którzy są pod wpływem namiętności (radżasu) i ciemności (tamasu), i w rezultacie swej chciwości i ignorancji niszczą i krzywdzą innych, ignorując nauki Wed, wpadają wprost w czeluści piekieł; ci, którzy z powodu swej ignorancji wykonują bez namysłu różne czyny skłaniani do tego oczekiwaniem nagród, muszą ciągle rodzić się na nowo; natomiast ci, którzy są pod dominującym wpływem sattwy i wykonują działania ze skoncentrowanym umysłem motywowani wiarą i bez oczekiwania nagród, widzą Prawdę i realizują najwyższy cel».

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, wyjaśnię wam teraz w jaki sposób odbywa się połączenie i rozłączenie kszetra-dżiny z naturą materialną Prakriti. Relację tę opisuje się przez analogię do związku między podmiotem (tym, który myśli i doświadcza) i przedmiotem (tym, o którym się myśli i który jest doświadczany). Purusza jest zawsze podmiotem, a natura materialna przedmiotem. Jak to zostało już poprzednio wyjaśnione, istnieją one razem w podobny sposób jak insekt i udumwara (owoc drzewa banianowego). Choć wydają się jednym, pozostają odmienne. Natura materialna Prakriti, będąc tym, co doświadczane, jest nieinteligentna i nie wie (o sobie) nic. Jednakże ten, który jej doświadcza, zna ją. Kszetra-dżina jest tym, który doświadcza, a natura materialna, jest tym, co jest doświadczane.

Mówi się, że natura materialna jest zrobiona z trzech jakości (sattwy, radżasu, tamasu) i zawsze obfituje w pary przeciwieństw. Kszetra-dżina (znawca pola) z kolei jest wolny od par przeci­wieństw, wieczny, niepodzielny na części i w swej istocie pozbawiony atrybutów. Zamieszkuje we wszystkim w ten sam sposób i cała wiedza należy do niego. Rozkoszuje się naturą w taki sam sposób, jak liść lotosu rozkoszuje się kroplą wody (która nie potrafi go zmoczyć). Posiadając wiedzę, pozostaje nieskażony przez kontakt z trzema jakościami natury, będąc od nich oddzielony, tak jak kropla wody upadająca na liść lotosu.

 

O naturze materialnej jako „majątku” Puruszy i docieraniu do jaźni z pomocą jakości natury materialnej, którą jest sattwa

 

Z pism wynika, że natura materialna jest ‹majątkiem› Puruszy. Związek między nimi jest jak relacja między materią i twórcą. I tak jak osoba udająca się do ciemnego miejsca, chcąc je poznać, bierze ze sobą lampę, tak ci, którzy chcą poznać Najwyższego, szukają go ze światłem sattwy (jasności-dobra). Dopóki istnieje natura materialna i jej trzy jakości, które są jak olej i knot, dopóty świeci światło sattwy prowadzące do Najwyższego. Płomień ten jednakże gaśnie, gdy natura materialna i jej trzy jakości ulegają zniszczeniu. Twierdzi się, że ujawnianie się jest cechą sattwy, podczas gdy Purusza jest nieujawniony».

3. O medytacji nad dwudziestoma czterema ekspansjami Prakriti

O konieczności użycia właściwych środków przy wyborze drogi prowadzącej do Brahmana

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, zrozumcie właściwie to, o czym mówię. Powiem wam więcej. Ten, którego rozumienie jest błędne, nie zdoła dotrzeć do prawdziwej wiedzy nawet po wysłuchaniu tysiąca wyjaśnień, podczas gdy ten, kto rozumuje poprawnie, zdobędzie szczęście, wysłuchawszy ich czwartej części. Dlatego też realizowanie pobożności powinno być rozumiane jako zależne od odpowiednich środków. Inteligentny człowiek, który zna te środki, odnosi sukces w osiąganiu najwyższego szczęścia. Działanie nie zawsze przynosi oczekiwane owoce. Rozważenie w swym umyśle tego, co jest i co nie jest dobroczynne, jest więc zawsze korzystne. Postęp w życiu człowieka, któremu brakuje wizji Prawdy, jest jak podróż bez przygotowania po długiej i nieznanej drodze, podczas gdy postęp w życiu tego, kto zdobył właściwe rozumienie, jest jak podróżowanie po tej samej drodze rydwanem zaprzężonym w szybkie ogiery.

Tak jak rozumujący poprawnie jeździec opuszcza swój rydwan, gdy odpowiednia dla niego droga się kończy, tak człowiek, który rozumie procedurę poznawania Prawdy i oddania, po osiągnięciu szczytu (tj. po zdobyciu najwyższej wiedzy) nie skiero­wuje wzroku z powrotem ku ziemi (tj. nie wykonuje dalej pobożnych czynów nakazanych przez pisma). Zaznajomiony z jakościami natury materialnej porusza po drodze do Wyzwolenia krok po kroku: tj. najpierw działa motywowany pragnieniem, następnie kontynuuje działania bez oczekiwania nagród, w końcu zaprzestaje działań, oddając się praktykowaniu jogi i osiąganiu najwyższej wiedzy.

Ten, kto z powodu ułudy chce przepłynąć ocen bez pomocy łodzi (nauczyciela), mając oparcie jedynie w parze swych ramion, niewątpliwie ulegnie zniszczeniu, podczas gdy mędrzec, który poznał charakter różnic, mając łódź (tj. nauczyciela) wyposażoną w wiosła, przepływa bez zmęczenia na drugi brzeg, gdzie porzuca łódź bez żalu, nie mając poczucia, że należy do niego, tak jak podróżny, który porzuca bez żalu swój rydwan, gdy widzi, że odpowiednia dla niego droga się kończy.

Ten, kto ulega iluzji realności zmysłowych przedmiotów, jest jak rybak przywiązany się do swej łodzi. Owładnięty przez myśl, że coś należy do niego, jest zdolny do wędrówki w niewielkim zakresie. Gdy wsiądzie do łodzi, nie potrafi poruszać się po lądzie, tak jak ten, kto gdy wsiądzie do wozu, nie potrafi poruszać się po wodzie. Różne przedmioty wymagają na tym świecie różnych działań, a działania wykonane na tym świecie wpływają na tych, którzy je wykonują».

 

O medytacji nad pradhaną  (zasadą twórczą wszechświata)

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, to, nad czym mędrcy medytują z pomocą swego rozumienia, co nie ma zapachu, smaku, koloru (formy), czego nie można ani dotknąć ani usłyszeć, jest nazywane pradhaną (zasadą twórczą). Pradhana (Niezamanifestowane) jest niewidzialna (niezamanifestowana) i jednym z jej aspektów jest Mahat (Wielkie Bycie). Atrybutem Mahata zrodzonym z pradhany jest ego-świadomość (ahamkara). Z ego-świadomości w rezultacie dzia­łania pradhany wyłania się atrybut (umysłu i) pięciu elementów. Z poszczególnych elementów rozwijają się przedmioty zmysłów. O atrybutach zmysłowych przedmiotów (pięciu subtelnych elementach) mówi się, że są odmienne od pięciu ‹wielkich› elementów..

Niezamanifestowane działa zgodnie z prawem nasienia (jest zawsze w trakcie rozwoju) i stwarza samo z siebie. Jak zostało stwierdzone, Mahat działa zgodnie z prawem nasienia, ale również został zrodzony. Ego-świadomość działa zgodnie z prawem nasienia i również jest ciągle na nowo stwarzana. Pięć ‹wielkich› elementów działa zgodnie z prawem nasienia i również stwarza. O tym, co działa zgodnie z prawem nasienia (jest przyczyną rozwijającą się w skutek), mówi się, że jest tym, co nie stwarza. jednakże pięć ‹wielkich› elementów mając pięć odmiennych atrybutów (dźwięk, dotyk, kolor, smak, zapach) jest pod tym względem wyjątkowe.  

Przestrzeń ma tylko jeden atrybut (dźwięk), wiatr ma dwa (dźwięk i dotyk), ogień ma trzy (dźwięk, dotyk i kolor), woda ma cztery (dźwięk, dotyk, kolor i smak), a ziemia zamieszkiwana przez liczne ruchome i nieruchome istoty, ma pięć (dźwięk, dotyk, kolor, smak i zapach). Ziemia jest boginią, która jest źródłem wszystkich istnień i obfituje w rzeczy przyjemne i nieprzyjemne.

Zapach jest specyficznym atrybutem należącym do ziemi. Istnieje wiele rodzajów zapachu, które opisuje się na dziesięć różnych sposobów. Może być przyjemny, nieprzyjemny, słodki, kwaśny, osty, rozpro­szony, zagęszczony, oleisty, suchy i czysty.

Smak jest specyficznym atrybutem należącym do wody i może mieć sześć atrybutów. Może być słodki, kwaśny, ostry, gorzki, drastyczny i słony.

Kolor (forma) jest specyficznym atrybutem należącym do ognia i jest opisywany na dwanaście różnych sposobów. Może być biały, czarny, czerwony, zielony, żółty, szary, krótki, długi, wąski, szeroki, kwadratowy, kolisty. Rozumieją to bramini, którzy mówią prawdę i znają prawość.

Dotyk jest specyficznym atrybutem należącym do wiatru i jest opisywany na dwanaście różnych sposobów. Może być szorstki, zimny, gorący, delikatny, czysty, twardy, oleisty, gładki, śliski, bolesny i łagodny.

Dźwięk jest  specyficznym atrybutem należącym do przestrzeni i jest opisywany na dziesięć sposobów. Wyróżnia się siedem dźwięków skali muzycznej, które noszą nazwy szadadża, riszabha, gandhara, madhjama, panczama, niszada, dhaiwata. Ponadto dźwięki mogą być przyjemne oraz nieprzyjemne i mogą występować razem lub oddzielnie».

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, jeśli chodzi o hierarchię istnień rozwijających się w procesie ewolucji Prakriti (pradhany), to wśród pięciu ‹wielkich› elementów przestrzeń jest tym, który lokuje się najwyżej. Ponad nią jest ego-świadomość, powyżej której jest Mahat, ponad którym jest Niezamanifestowane. Powyżej Nieza­manifestowanego jest Purusza. Ten, kto wie, co jest nadrzędne i co jest podrzędne wśród wszystkich istnień, oraz zna rozporządzenia dotyczące wszystkich działań i kto utożsamia się z duszą wszystkich istnień, ten dociera do Najwyższej Duszy».

4. O umyśle, pięciu elementach, zmysłach i kszetra-dżinie

O umyśle będącym Panem pięciu elementów

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, ponieważ umysł jest Panem pięciu ‹wielkich› elementów jeśli chodzi o niszczenie ich i stwarzanie, przeto sam umysł jest duszą (jaźnią) tych elementów. Umysł mający moc postrzegania siebie zawsze nimi kieruje. Rozumienie zdolne jedynie do działania w odniesieniu do tego, co zostało ukazane mu przez umysł, głosi swoją moc i jest nazywane świadkiem pola.

 

O ciele jako rydwanie dla jednostkowej duszy przenikniętym przez Brahmana

 

Umysł nakłada jarzmo na zmysły tak jak woźnica na rumaki. Zmysły, umysł i rozumienie są zawsze połączone z kszetra-dżiną. Jednostkowa dusza, wsiadając do rydwanu, do którego zostały  zaprzężone potężne rumaki (zmysły), mając rozumienie za lejce, porusza się we wszystkich kierunkach. Taki jest ten wielki rydwan przeniknięty przez Brahmana, który ma zmysły za swoje rumaki, umysł za woźnicę i rozumienie za lejce. Zaiste, ta mądra i utalentowana osoba, która rozumie ten rydwan przeniknięty przez Brahmana w taki właśnie sposób, żyjąc wśród ludzi, nie popadnie w sidła iluzji.

 

O biegu ziemskiego życia jako lesie Brahmana stworzonym przez Prakriti i poruszającej się po nim kszetra-dżinie

 

Ten nieprzebyty las Brahmana (tj. bieg ziemskiego życia) zaczyna się od Niezamanifestowanego, z którego wyłaniają się Mahat i ego-świadomość, i kończy się na ‹grubych› przedmiotach, włączając w to mnogość ruchomych i nieruchomych istnień. Otrzymuje światło ze słońca i księżyca. Jest  ozdobiony  planetami i konstelacjami oraz pokryty bogatą siecią rzek i gór. Upiększają go zawsze rozmaite rodzaje wód. Jest środkiem utrzymania dla wszystkich żywych istot i jest dla nich wszystkich celem. Kszetra-dżina zawsze porusza się po tym lesie».

 

O pięciu elementach będących budulcem wszechświata i uwalnianiu się od nich

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, gdy nadchodzi czas rozpadu wszechświata, wszystkie stworzenia istniejące na tym świecie, ruchome i nieruchome, rozpływają się (tracą swą strukturę całości) pierwsze. Po nich rozpadają się atrybuty, które nadają wszystkim istnieniom ich całościowy charakter, a następnie atrybuty wszystkich pięciu elementów. Taka jest gradacja istnień.

Wszyscy bogowie, ludzie, gandharwowie, pisaki, asury i rakszasowie powstali z natury (tj. z Prakriti), a nie z działania (ofiary) lub przyczyny (Brahmana). Bramini, którzy są stwórcami wszech­świata, rodzą się ciągle na nowo (z Prakriti). Wszystko, co z nich wypływa, rozpływa się we właściwym czasie w pięciu ‹wielkich› elementach tak jak fale w oceanie. Za wszystkimi składowymi wszechświata kryje się pięć ‹wielkich› elementów. Najwyższy cel realizuje ten, kto uwalnia się od tych pięciu elementów

 

O twórczej mocy umysłu, który jest Panem pięciu elementów

 

Pięć ‹wielkich› elementów wypływa i chowa się w Pradża­patim. Potężny Pradżapati stworzył wszystko mocą swego umysłu (dzięki koncentracji umysłu i zmysłów). Dzięki koncentracji umysłu mędrcy zdobyli status bogów, a ci, którzy żywią się owocami i korzonkami oraz realizują nakazy jogi, nabyli zdolność widzenia wszystkich trzech światów. Lekarstwa, zioła i wszystkie nauki są zdobywane wyłącznie przez umartwienia (koncentrację umysłu), gdyż wszystkie zdobycze mają umartwienia u swych korzeni. Wszystko to, co jest trudne do zdobycia, nauczenia się, pokonania czy przekroczenia, jest osiągalne przez umartwienia, gdyż umartwienia są nie do odparcia. Dzięki właściwie wyko­nanym umartwieniom człowiek oczyszcza się z grzechów picia alkoholu, kradzieży, zbezczeszczenia łoża nauczyciela, zabójstwa bramina i zabicia płodu. Ludzie, Ojcowie, bogowie, zwierzęta ofiarne, ptaki i wszystkie inne ruchome i nieruchome istnienia, które są nieustanie oddane praktykowaniu umartwień, dzięki nim samym zdobywają doskonałość. W taki sam sposób bogowie o szlachetnych umysłach zdobyli niebo».

5. O uwalnianiu się dzięki jodze od ego-świadomości, docieraniu do Niezamanifestowanego i łączeniu się z kszetra-dżiną

O uwolnieniu się od ego-świadomości dzięki jogicznej kontemplacji

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, te pobożne osoby, które motywowane przez egoizm (ego-świadomość) i oczekiwanie nagród, niestrudzenie wykonują religijne działania, udają się po śmierci do świata Pradżapatiego, podczas gdy te wielkie dusze, które dzięki czystej jogicznej kontemplacji uwolniły się od egoizmu i poczucia, że coś należy do nich, zdobywają najwyższe regiony. Ci, którzy postępując krok po kroku na drodze jogi, zrozumieli jaźń i których umysł jest spokojny, docierają do niezmierzonego ogromu szczęścia. Ci, którzy, uwolnili się od ego-świadomości i rodząc się ponownie zdobyli pełną koncentrację umysłu, po uwolnieniu duszy z ciała (nie rodzą się już ponownie na ziemi) udają się do najwyższego świata wielkich, należącego do Niezamanifestowanego».

 

O docieraniu do Niezamanifestowanego i łączeniu się z kszetra-dźiną

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, gdy człowiek zrodzony z Niezamanifestowanego (trzech jakości natury), które jest kosmiczną przyczyną wszechświata (przyczyna jest rozumiana jako odwieczna potencjalność, która rozwija się w skutek),  dociera tam ponownie oczyszczony z namiętności (radżasu) i ciemności (tamasu), trzymając się jedynie sattwy (jasności-dobra), oczyszcza się z wszystkich grzechów.. Po poznaniu Niezamani­festowanego będącego przyczyną, z której wypływa wszechświat, staje się stwórcą wszystkich przedmiotów. Należy go znać jako kszetra-dżinę. Dopiero ten, kto zna ksztera-dżinę, naprawdę zna Wedy. Asceta powinien siedzieć bez ruchu w zacisznym miejscu, zdobywając czystą wiedzę dzięki trzymaniu w ryzach mentalnych operacji umysłu. Nieuchronnie staje się tym, na czym skupia się skupia się jego umysł. Jest to odwieczna tajemnica».

 

O manifestacjach Prakriti mających naturę ignorancji

 

Brahma kontynuował: «O uczeni bramini, mówi się, że to, co zaczyna się od Niezamanifestowanego i kończy się na pięciu ‹wielkich› elementach (tj. ewolucja Prakriti), ma naturę ignorancji. Wy jednakże powinniście rozumieć to, co jest pozbawione jakości. Dwie sylaby (tj. ma-ma, czyli ‹to jest moje›) są śmiercią, a trzy sylaby (tj. na-ma-ma ‹to nie jest moje›) są wiecznym Brahmanem. Poczucie, że ‹to jest moje› jest śmiercią, a jego odwrotność jest wiecznością, prowadząc do ostatecznego Wyzwolenia. Niektórzy ludzie, rozumując błędnie, wychwalają działanie. Starożytni mędrcy o wielkich duszach nie wychwalali jednak działań. To w konsekwencji działania wcielona dusza musi rodzić się ponownie na tym świecie w ciele zrobionym z tych szesnastu zasad: tj. z pięciu organów poznania, pięciu organów działania razem z umysłem i pięciu ‹wielkich› elementów».

 

O docieraniu poza ocean życia i osiąganiu niewzruszonego spokoju

 

Brahma zakończył swe nauki, mówiąc: «O uczeni bramini, prawdziwa wiedza połyka indywidualną jaźń związaną z ciałem (ego-świadomości), oddzielając ją od śmiertelnego ciała i łącząc ją z wiecznym Brahmanem. Do tego dążą jogini i to stanowi nieśmiertelność. Stąd ci, których wizja sięga ponad ocean życia, nie przywiązują się do działań. Ten Purusza jest czystą wiedzą a nie działaniem. Ten, kto rozumie Jego, który jest nieśmiertelny, niezniszczalny, niezmienny i nieuchwytny dla zmysłów, który jest spokojną nieprzywiązaną do niczego Duszą, ten nie umiera. Ten, kto rozumie tę Jaźń, której nic nie poprzedza, która jest niestworzona, niezmienna, wieczna, niezniszczalna nieuchwytna myślą nawet dla bogów, sam staje się nieśmiertelny i nieuchwytny myślą dzięki jodze. Po uwolnieniu się od wszystkich zewnętrznych wrażeń i zatrzymaniu swej jaźni w Jaźni dzięki koncentracji umysłu, rozumie Najwyższego Brahmana, ponad którym nie istnieje nic wyższego. Gdy to rozumienie staje się jasne, odnosi sukces w osiągnięciu spokoju. Naturą spokoju jest to, że wszystko staje się nierealne, tak jakby było marzeniem sennym. Dotarcie do tego stanu jest celem tych wyzwolonych osób, które są nastawione na wiedzę. Osoby te widzą wszystkie te ruchy, które są zrodzone z następujących po sobie wydarzeń, wszystkie ziemskie przedmioty, przeszłe, teraźniejsze i przyszłe. Taki jest cel tych, którzy pozostają obojętni wobec całego świata. Taka jest odwieczna pobożność. Taka jest zdobycz ludzi wiedzy. Taki jest idealny tryb postępowania. Cel ten zdoła osiągnąć ten, kto widzi w sobie wszystkie żywe istoty, jest wolny od przywiązania do ziemskich przedmiotów, nie ma żadnych oczekiwań i patrzy na wszystko takim samym okiem. Postępując w ten sposób, zdobę­dziecie najwyższy sukces»’ ”.

6. Kryszna ujawnia, że w rozmowie bramina z uczniem on sam był braminem (ksztra-dżiną), a uczeń umysłem

Kryszna rzekł: „O Ardżuna, na tym nauczyciel udzielający nauk swemu uczniowi zakończył swoje opowiadanie o słowach Brahmy, które były jego odpowiedzią na pytanie mędrców o drogę prowadzącą do najwyższego dobra. Pouczony w ten sposób uczeń postąpił zgodnie otrzymaną nauką i zdobył Wyzwolenie. Dotarł w ten sposób do najwyższego miejsca, gdzie nie ma smutku”.

Ardżuna rzekł: „O Kryszna, jeżeli możesz mi o tym powiedzieć, wyjaśnij mi, kim był ten nauczyciel i kim był uczeń, których rozmowę mi powtórzyłeś”.

Kryszna rzekł: „O Ardżuna, to ja (kszetra-dżina) byłem tym bramińskim nauczycielem, a umysł był moim uczniem. Ujawniłem przed tobą tę najwyższą tajemnicę motywowany moim uczuciem do ciebie. Jeżeli darzysz mnie takim samym uczuciem, po wysłuchaniu moich nauk dotyczących duszy postępuj zawsze zgodnie z nimi. Ten, kto idzie do końca ścieżką tej religii, oczyszcza się z wszystkich grzechów i zdobywa Wyzwolenie. Tę właśnie religię ujawniłem przed tobą w momencie, gdy w obliczu wielkiej wojny z braćmi na polach Kurukszetry straciłeś wiarę i orientację. Nastaw więc na nią swój umysł.

Słowniczek Mahabharaty