Takachicho Yokagura: wywabianie Ama-terasu z jaskini

TLVP	Czytelnia		Strona autora	Księga gości		Napisz do nas
Poprzedni rozdział		Spis wszystkich rozdziałów			Następny rozdział

Bogini uwięziona w lustrze

Oryginalny tytuł angielski: Victimage in the Kojiki of Japan

Barbara Mikolajewska współpraca: F.E.J. Linton

Uwaga! Zachowano japońską pisownie „romanji” nazw i imion japońskich.

Część I

W miejscu, w którym rozpoczął się świat

Rozdział 2:

Takachicho Yokagura: wywabianie Ama-terasu z jaskini

Gdy autostrada biegnąca z Nobeoki do Takachiho przedrze się już przez tunel pod wzgórzem, na którego stokach rozciąga się park Takama-ga-hara, i zanim opuści miasto na dobre, aby biec dalej w głąb lądu, przekształca się w jedną z głównych ulic miasta, gdzie po obu stronach znajdują się stacje benzynowe, sklepy, budynki mieszkalne i hotele, i tuż przed ostatnim zakrętem po prawej stronie niewysokie wzgórze porośnięte starymi olbrzymimi wiecznie zielonymi drzewami cedrowymi, wśród których ukrywa się kompleks drewnianych zabudowań shintoistycznej świątyni Takachiho Jinja, gdzie co wieczór wykonywane są cztery wybrane epizody tańca-obrzędu Yokagury.

Ten, kto chce obejrzeć przedstawienie musi najpierw wspiąć się po wysokich schodach na szczyt wzgórza, gdzie wśród zabudowań świątynnych z łatwością dostrzega charakterystyczny budynek świątyni, w którym przechowywany jest kami, a niedaleko niego budynek Kagury-den, swoistego shintoistycznego teatru, w którym odbywa się przedstawienie. Na terenie świątynnym dostrzega również inne budynki użytkowe, jak niewielki kiosk, w którym wierny może nabyć różne dewocjonalia używane w religijnej praktyce, jak amulety, horoskopy lub specjalne deseczki (ema), na których pisze swe prośby do kami.

W rozległym przedsionku oddzielającym wejście do Kagury-den od sali teatralnej przybyły widz powinien zdjąć buty, jeżeli nie uczynił tego wcześniej, i pozostawić mokrą parasolkę, jeżeli pada deszcz, zanim uda się dalej. Choć sala, do której wchodzi jest niewątpliwe salą teatralną, niewiele się różni od wnętrza budynku-oratorium samej świątyni. W oddaleniu, tuż przy tylnej ścianie, znajduje się podobna do świątynnego ołtarza lekko wzniesiona platforma—faktycznie scena—otoczona częściowo niską balustradą, podczas gdy reszta obszernego pomieszczenia przeznaczona dla widzów pozostaje pusta, Podczas przedstawienia widzowie klękają w swój specyficzny japoński sposób na podłodze pokrytej plecionymi z trawy morskiej matami tatami, zachowując pełen szacunku dystans od sceny, tak jak czynią to wierni w świątyni, klęcząc przed ołtarzem podczas odbywającej się religijnej ceremonii.

Scena, tak jak ołtarz w oratorium świątyni, ozdobiona jest w klasyczny shintoistyczny sposób przy pomocy gałązek drzewa sakaki, różdżek gohei z dwoma „sznurami” specjalnie ciętych i składanych skrawków papieru opadających wolnymi splotami w dół i przypominających swym wyglądem błyskawicę, uważanymi za symboliczną ofiarę, i pęczkami suchych łodyg ryżowych (panel 1a). W głębi na tyłach sceny znajduje się dekoracja miejsca, w którym dzieją się przedstawiane w Yokagrze wydarzenia, czyli wrota ciemnej jaskini Amano-Iwato, w którym ukryła się słoneczna bogini Ama-terasu, zablokowane potężnym efektownym głazem (panel 1b). Po lewej stronie sceny (lub po prawej z punktu widzenia widza) znajduje się ogromny bęben (panel 1c), który razem z fletem będą akompaniować tańcom. Tuż za bębnem stoi nieco inna charakterystyczna shintoistyczna różdżka ozdobiona licznymi „sznurami” ciętego papieru używana w rytuale oczyszczającym.

Przed przedstawieniem shintoistyczny kapłan wygłasza krótkie wprowadzenie (panel 2a) i zwrócony w kierunku widzów wykonuje rytuał oczyszczający (panel 2b), czyli porusza oczyszczającą różdżką w charakterystyczny falujący sposób ponad swymi ramionami: najpierw ponad swym lewym ramieniem, potem ponad prawym i raz jeszcze ponad lewym, zmieniając kierunek z charakterystycznym wymachiwaniem.

Przedstawienie składa się z czterech tańców, podczas których tancerze są zwróceni twarzą głównie w kierunku zatarasowanej kamieniem jaskini, a nie w kierunku widzów.

Najpierw widzimy Tajikarao (panel 3) uzbrojonego jedynie w dzwoneczki, różdżki symbolizujące ofiarę (gohei) i wielką siłę, z której słynie, poszukującego Ama-teresu i odkrywającego jaskinię Amano-Iwato zablokowaną wielkim głazem. Podejrzewając, że Ama-terasu mogła tam się schować, nadsłuchuje dźwięków, które wskazywałyby na jej tam obecność

Następnie, po tym jak Tajikarao nabrał pewności, że Amano Iwato faktycznie jest tym miejscem, gdzie schowała się Ama-terasu, widzimy Amë-nö-uzume (panel 4) wykonującą swój taniec, który przyniósł jej sławę, mając nadzieję na wywabienie Ama-terasu z ukrycia, i faktycznie wywołana przez ten taniec rubaszna wesołość ośmiu setek różnych bóstw, które zgromadziły się przed jaskinią wzbudzi w Ama-terasu ciekawość, skłaniając ją do tego, aby wyjrzeć na chwilę z jaskini.

W trzecim epizodzie Tajikarao w tańcu zwanym Totori przybiera bardziej agresywny wygląd, gromadząc siły potrzebne mu do wyrwania z jaskini tarasującego ją głazu, który w końcu wyrywa, gdy zaciekawiona bogini wygląda na zewnątrz (panel 5a, b, c). Po triumfalnym tańcu z wyrwanym głazem Tajikarao klęka w postawie pełniej szacunku i pokory przed otwartą jaskinią (panel 5d), wewnątrz której znajduje się niewielkie sanktuarium zawierające niewielkie lustro (panel 5e), replikę oryginalnego lustra przechowywanego w shintoistycznej świątyni w Ise, które swego czasu na początku świata uchwyciło ducha Ama-terasu.

Warto wspomnieć, że nastrój widzów podczas całego przedstawienia jest swobodny, i choć pozostają podczas przedstawienia skromnie na kolanach, i nie rozpierzchają się chaotycznie po sali, wielu z nich ma ze sobą kamerę, gdyż robienie zdjęć nie jest zabronione; wręcz przeciwnie, zdaje się należeć do długiej tradycji.

Po krótkiej przerwie, podczas której shintoistyczny kapłan udziela dalszych wyjaśnień przybyłym na przedstawienie widzom, których może być zaledwie garstka, lub wypełniający salę tłum, na scenie ciągle ozdobionej lustrem przechowywanym w sanktuarium wyraźnie widocznym wewnątrz szeroko otwartego wejścia do jaskini, ukazują się Izanagi (panel 6) i Izanami (panel 6b) „pierwsza niebiańska para”, która zgodnie z mitem zstąpiła z nieba na ziemię, aby stworzyć i zaludnić wyspy Japonii. W swym tańcu zwanym Goshintai lub Stworzenie Japonii odtwarzają zbieranie pierwszego ryżu, fermentowanie go, i produkowanie pierwszej w świecie sake (panel 6d-g), którą konsumują, ulegając jej lekko zamraczającym wpływom, i oddając się amorom (panel 6h-j), dzięki którym zgodnie z mitem mogli zrealizować swe zadanie stworzenia i zaludnienia świata.

W tym ostatnim tańcu uderzające jest nie tylko to, że w swym czasowym umieszczeniu w przedstawieniu narusza chronologię mityczną (Ama-terasu urodziła się po śmierci Izanami z puryfikacji Izanagiego, który w czasie wywabiania jej z jaskini również wycofał się już ze świata żywych), ale także to, że jest on wykonywany przed lustrem reprezentującym Ama-terasu przechowywanym w niewielkim sanktuarium w szeroko otwartym wejściu do jaskini, stając się w ten sposób jakby dziękczynieniem i oddawaniem hołdu Ama-terasu uwięzionej w lustrze. W pierwszym epizodzie z kolei uderzająca jest paralela między oryginalnym mitycznym wydarzeniem, którym jest taniec Amë-nö-uzume u stóp zamkniętej jaskini wykonany na oczach tłumu zebranych bóstw, a jego obecnym teatralnym powtórzeniem, w którym współcześni widzowie zdają się zastępować osiem setek różnych bóstw.

Już z tej skróconej wersji Yokagury dowiadujemy się jak fundamentalną rolę przypisuje się słonecznej bogini Ama-terasu w kulturowej tkaninie Japonii. Tak jak katastroficzne dla całego świata było jej ukrycie się wewnątrz jaskini, tak opatrznościowe było jej ponowne ustanowienie na niebie. Znalezienie skutecznego sposobu na zmuszanie zachodzącego słońca, aby wzeszło znowu — czyli znalezienie opisanego wyżej zbiorowego sposobu na przywrócenie porządku, który rozpadł się w wyniku ciężkiej, długotrwałej ponurej, niszczącej społecznej klęski — stało się odkryciem tak wielkiej wagi, że tu w kraju znanym między innymi jako Kraj Wschodzącego Słońca musi być ciągle celebrowane, powtarzane, potwierdzane i wychwalane. I sama struktura teatru obecna w oryginalnym przedstawieniu wykonanym po raz pierwszy przez Amë-nö-uzume, zdaje się być koniecznym elementem w tych powtórzeniach.

Panel 1. Scena