Opowieść 154:
O tym, co trzeba wiedzieć o Brahmanie, Puruszy, Prakriti i potędze jogi
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Santi Parva, Part 2, Section CCXVII
(Mokshadharma Parva),
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
Spis treści
1. O konieczności poznania czterech tematów
2. O rozróżnieniu dwóch rodzajów dharmy
3. O podobieństwach i różnicach między Prakriti i Puruszą i Najwyższą Jaźnią
4. O konieczności oczyszczenia umysłu z wpływu jakości natury materialnej i potędze jogi
5. O trzech ciałach wcielonej duszy
7. O Brahmanie bez atrybutów i posiadającym atrybuty
8. O nabywaniu natury Brahmana przez joginów
9. O błogości osiąganej przez tych, którzy zdobyli wiedzę i połączyli się z Brahmanem w swej duszy
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, przedstawiłem tobie to, w jaki sposób osoby, które poznały Wedy, mówią o religii, która prowadzi do Brahmana. Ci, którzy podążają ścieżką tej religii najlepiej jak potrafią, realizują najwyższy cel”.
(Mahābharāta, Santi Parva, Part 2, Section CCXVII)
1. O konieczności poznania czterech tematów
Bhiszma rzekł: „O Judhiszthira, opowiedziałem tobie o tym, jak rodząca się w ciele dusza przywiązuje się do zmysłowych przedmiotów ulegając ułudzie stworzonej przez naturę materialną Prakriti i jak utożsamiając się mylnie z ego-świadomością myśli, że to ona sama jest tym, kto działa. Opowiedziałem tobie także o jodze, która jest drogą prowadzącą do wiedzy, czyli poznania duszy jako czystej świadomości i połączenia się z Brahmanem. Pozwól mi obecnie podsumować moje nauki.
Po pierwsze, nie można uznać kogoś za znającego Brahmana, jeżeli nie poznał następujących czterech tematów: marzeń sennych, głębokiego snu pozbawionego marzeń sennych, manifestującego się Brahmana rozpoznawanego poprzez atrybuty i Brahmana pozbawionego wszelkich atrybutów. Musi on również poznać rozróżnienie między tym, co zamanifestowane, czyli ciałem, a tym, co niezamanifestowane i jest nazywane czystą świadomością (chit) lub duszą, co mędrzec Narajana określał jako istniejące w swej doskonałej czystości, wolne od formy i kolorytu nadawanego przez umysł. To, co jest zamanifestowane, podlega śmierci, podczas gdy to, co jest niezamanifestowane, przekracza śmierć.
2. O rozróżnieniu dwóch rodzajów dharmy
Po drugie, należy poznać dwa rodzaje dharmy opisywane przez mędrca Narajanę, czyli religię pravritti (działanie dla dobra wszechświata), na której opiera się cały wszechświat istot ruchomych i nieruchomych, oraz religię nrivritti (wewnętrzna kontemplacja), która prowadzi do Brahmana. Ten, kto podąża ścieżką pravritti, nie uwalnia się od obowiązku ponownych narodzin, podczas gdy ten, kto kroczy ścieżką nrivritti realizuje najwyższy cel. Asceta, który szuka ścisłego rozróżnienia dobra od zła i jest zawsze nastawiony na rozumienie natury duszy i oddany religii nrivritti realizuje najwyższy cel.
3. O podobieństwach i różnicach między Prakriti i Puruszą i Najwyższą Jaźnią
Po trzecie, ten, kto pragnie zrealizować najwyższy cel, powinien poznać zarówno pierwotną niezniszczalną materię (Moola Prakriti), jak i Puruszę, o których będę teraz mówić, jak i poznać Tego, który je przekracza i jest odmienny od wszystkiego, co posiada atrybuty, czyli Brahmana.
Zarówno Prakriti jak i Purusza są podobne w tym, że nie mają ani początku, ani końca, są niepoznawalne dla zmysłów, wieczne i niezniszczalne i większe od największych żywych istot. Pod pewnymi względami są jednak różne. Prakriti niesie w sobie trzy atrybuty—dobro, namiętność i ciemność—i jest zaangażowana w stwarzanie świata. Purusza—lub inaczej kszetra-dżina (znawca pola), czy też indywidualna dusza—przekracza trzy jakości natury materialnej i nie jest bezpośrednio zaangażowany w stwarzanie. Jest obserwatorem wszystkich przekształceń Prakriti, lecz nie potrafi zobaczyć samego siebie.
Zarówno indywidualny Purusza jak i Najwyższa Jaźń są niepoznawalne przez zmysły. Choć nie posiadają atrybutów, poprzez które można by je odróżnić, są jednak całkowicie odmienne od wszystkiego innego. Tak jak osoba w turbanie na głowie nie jest identyczna z turbanem, tak wcielona dusza ubrana w ciało zależne od trzech jakości natury materialnej (dobro, namiętność i ciemność) nie jest z nim, ani z nimi identyczna.
Należy więc rozważyć i zrozumieć następujące cztery tematy: podobieństwa między Puruszą i Prakriti, jak i różnice między nimi, oraz podobieństwa między Puruszą i Brahmanem (Najwyższą Jaźnią), jak i różnice między nimi. Podobieństwa te i różnice są rozważane ze względu na następujące cztery kryteria: nieposiadanie początku i końca, istnienie jako czysta świadomość (chit) i to, co ożywia, odmienność od wszystkiego innego, działanie i wprowadzanie w ruch lub jego brak. Ten, kto to wszystko zrozumiał, nie straci orientacji w formułowaniu wniosków.
4. O konieczności oczyszczenia umysłu z wpływu jakości natury materialnej i potędze jogi
Po czwarte, osoba, która chce zrealizować najwyższy cel, powinna oczyścić umysł i poddając kontroli ciało i zmysły oddać się praktyce jogi bez pragnienia owoców. Wszechświat jest przesiąknięty przez potęgę jogi, która potajemnie krąży przez wszystkie jego części i jasno go oświetla. Słońce i księżyc świecą jasno na firmamencie serca dzięki potędze jogi. Rezultatem jogi jest wiedza.
Joga jest wysoko ceniona na całym świecie. Działania, które niszczą namiętność i ciemność, są w swej prawdziwej naturze jogiczne. Brahmacarja i powstrzymywanie się od ranienia tworzą to, co jest nazywane jogą ciała, podczas gdy kontrolowanie we właściwy sposób umysłu i mowy tworzy jogę umysłu.
Pożywienie otrzymywane w darze od osób duchowo odrodzonych znających rytuały wyróżnia się wśród innych. Powściągliwe spożywanie tego jedzenia osłabia grzechy zrodzone z namiętności. Jogin, utrzymujący się przy życiu dzięki takiemu jedzeniu, wycofuje powoli swe zmysły z ich przedmiotów i od tej chwili powinien spożywać ściśle tylko tyle, ile potrzeba do utrzymania ciała przy życiu. Najlepiej jest też, aby siła zdobywana stopniowo przez umysł oddany jodze pozwoliła joginowi w ostatnim momencie życia na udanie się do jakiegoś świętego miejsca, jak na przykład Kasi, gdzie dzięki obecności Najwyższego Boga, Śiwy, uwolnienie duszy z ciała prowadzi do Wyzwolenia.
5. O trzech ciałach wcielonej duszy
Po piąte, należy wiedzieć, że wcielona dusza, która uwolniła się od namiętności (radżas), nie zdobywa natychmiast Wyzwolenia, lecz przybiera subtelną formę (linga-sarira) wyposażoną we wszystkie organy percepcji właściwe dla ciała i porusza się w różnych kierunkach w przestrzeni. Od swej formy subtelnej uwalnia się dopiero wtedy, gdy (przeszłe) działania przestają mieć wpływ na umysł, i gdy jednoczy się z Prakriti—mówiąc inaczej przybiera tak zwane ciało kauzalne lub przyczynowe (karana-sarira)—od którego musi się również uwolnić, aby dotrzeć do Brahmana. W osiągnięciu Wyzwolenia po śmierci odniesie sukces ten, kto uwolni się od wszystkich trzech ciał: ciała ‘grubego’ zbudowanego z pięciu ‘wielkich’ elementów, ciała subtelnego (linga-sarira) zbudowanego z pięciu subtelnych elementów i wyższego ciała subtelnego (karana-sarira), czyli ciała kauzalnego lub przyczynowego, które jest istnieniem w Prakriti.
6. O konieczności rozróżnienia ego-świadomości, która nie jest prawdziwą jaźnią od czystej wiedzy-świadomości
Po szóste, przyczyną narodzin i śmierci żywych istot na ziemi jest zawsze ignorancja lub inaczej ułuda (awidja). Konieczność narodzin i śmierci nie ściga już dłużej osoby, która dotarła do Brahmana. Ci jednakże, którzy wierzą w to, co jest przeciwieństwem Prawdy i są przekonani, że prawdziwą jaźnią jest ego-świadomość, która jest odmienna od czystej jaźni (chit), są ludźmi, których rozumienie jest zamknięte w kole narodzin i śmierci wszystkich istniejących przedmiotów. Tacy ludzie nie wierzą w możliwość wyzwolenia się od konieczności ponownych narodzin.
Nawet niektórzy jogini po uzbrojeniu swych ciał w cierpliwość i wycofaniu się z pomocą rozumienia ze świata zewnętrznych przedmiotów mylnie identyfikują duszę z praną i organami, dzięki którym natura materialna wprowadza ciało w ruch. Jednakże inni z umysłem oczyszczonym dzięki jodze kontynuują swą praktykę zgodnie z zaleceniami świętych pism i z pomocą rozumienia przechodzą przez kolejne stadia poznania. Odkrywają nadrzędność wrażeń zmysłowych w stosunku do zmysłów, umysłu w stosunku do wrażeń zmysłowych, rozumienia w stosunku do umysłu, indywidualnej duszy w stosunku do rozumienia, Niezamanifestowanego w stosunku do indywidualnej duszy i Brahmana w stosunku do Niezamanifestowanego. W ten sposób poznają to, co najwyższe i zamieszkują w tym, co nie opiera się już na niczym poza sobą.
7. O Brahmanie bez atrybutów i posiadającym atrybuty
Po siódme, należy wiedzieć, że niektórzy czczą Brahmana w obrazach i manifestacjach, które mają atrybuty, podczas gdy inni widzą Najwyższą Boskość jako błysk światła nie podlegający zniszczeniu. Do Brahmana docierają również ci, którzy wypalili swe grzechy umartwieniami. Wszystkie te osoby o wielkich duszach realizują najwyższy cel. Mając święte pisma za swe oczy należy obserwować subtelne atrybuty tych szczególnych form, które są czczone przez ludzi jako manifestuący się Brahman odziany w atrybuty.
8. O nabywaniu natury Brahmana przez joginów
Po ósme, należy wiedzieć, że jogin, który przekroczył swą zależność od ciała, uwolnił się od przywiązania do zmysłowych przedmiotów i którego umysł jest oddany jogicznemu abstrahowaniu, staje się rodzajem nieskończoności, Najwyższą Boskością, tym, co jest niezamanifestowane.
Ci, których serca są oddane nabywaniu wiedzy, najpierw uwalniają się od świata śmiertelników, a następnie, dzięki odrzuceniu wszelkiego przywiązania do czegokolwiek nabywają naturę Brahmana i ostatecznie realizują najwyższy cel”.
9. O błogości osiąganej przez tych, którzy zdobyli wiedzę i połączyli się z Brahmanem w swej duszy
Bhiszma kontynuował: „O Judhiszthira, przedstawiłem tobie to, w jaki sposób osoby, które poznały Wedy, mówią o religii, która prowadzi do Brahmana. Ci, którzy podążają ścieżką tej religii najlepiej jak potrafią, realizują najwyższy cel. Nawet te osoby, które zdołały zdobyć wiedzę wolną od jakichkolwiek wątpliwości i uwolniły się od przywiązania do czegokolwiek, zdobywają po śmierci różne wysokie regiony wyzwalając się na tyle, na ile pozwala im na to ich wiedza. Osoby o czystym sercu przesiąknięte radością płynącą z wiedzy, które uwolniły sie od pragnień i przywiązania, powoli, zgodnie ze swą naturą, będą coraz bardziej zbliżać się do Brahmana, którego atrybutem jest bycie niezamanifestowanym i który jest boski, nienarodzony i nieśmiertelny. Zrozumiawszy, że Brahman mieszka w ich duszach stają sie nieporuszeni i nie powracają już ponownie na ziemię. Dotarłszy do tego najwyższego stanu, który jest niezniszczalny i wieczny, egzystują w błogości.
Ci, którzy błądzą, mówią o tym świecie, że istnieje, podczas gdy ci, którzy uwolnili się od błądzenia mówią, że ten świat nie istnieje. Cały wszechświat jest związany razem przez żądzę i obraca się jak koło rydwanu. Tak jak włókna w łodydze lotosu rozciągają się na każdą jej część, tak włókna żądzy bez początku i końca rozszerzają się na całe ciało. Tak jak tkacz ciągnie nitkę tkając sukno ze swego czółenka, tak nici, z których utkana jest tkanina wszechświata, pochodzą z pragnienia. Ten, kto poznał kolejne przekształcenia Prakriti w dwadzieścia trzy zasady, z których zbudowany jest świat materialny, jak i różnicę między Prakriti i Puruszą uwalnia się od pragnienia i osiąga Wyzwolenie. Boski mędrzec Narajana, który jest obrońcą wszechświata, kierując się współczuciem dla wszystkich żywych istot, jasno obwieścił te środki prowadzące do nieśmiertelności”.
