Mahabharata

Opowieść 252:

O Brahmanie zamieszkującym w ciele i procesie stwarzania (adhjatma)

 

opowiada

 

Barbara Mikołajewska

 

na podstawie fragmentów Mahābharāta,

Aśwamedha Parva, Anugita, Sections XXXV-XXXIX,

w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,

URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

oraz The Anugita w tłumaczeniu Kashiath Trimbak Telang

 i Aśwamedhika Parva w tłumaczeniu Bibek Debroy

Wydanie I internetowe (poprawione)

Copyright © 2020 by B. Mikołajew­ska
Wszelkie prawa zastrzeżone
Porada techniczna i edytorska: F.E.J. Linton

The Lintons’ Video Press
New Haven, CT
06511 USA

e-mail inquiries: tlvpress @ yahoo . com

Spis treści

 

1. O odwiecznej zasadzie stwarzającej świat i odrywaniu się stworzonych istot od swego źródła

2. O działaniu trzech jakości natury i ich niezamanifestowanym źródle

3. O wszechobecności trzech jakości natury we wszechświecie mających swój początek w Niezamanifestowanym

3. Słowniczek Mahabharaty

1. O odwiecznej zasadzie stwarzającej świat i odrywaniu się stworzonych istot od swego źródła

Kryszna w odpowiedzi na pytanie Ardżuny o najwyższy przedmiot wiedzy cytuje dialog nauczyciela z uczniem dotyczący tego tematu

 

Ardżuna rzekł: „O Kryszna, cytując rozmowę między oddanym jodze braminem i jego wierną żoną, nauczałeś mnie o tym, że Wyzwolenie zdobywa ten, którego umysł i rozumienie są oddane Najwyższemu. Dzięki twej łasce mój umysł czerpie ogromną radość ze słuchania twoich nauk na te subtelne tematy. Wyjaśnij mi teraz, proszę, najwyższy przedmiot wiedzy, którym jest Brahman. Jaki jest stan Brahmana przebywającego w ciele i jak można go rozpoznać wśród wielości procesów psychicznych doświadczanych przez żywe istoty?”

Kryszna Wasudewa rzekł: „O Ardżuna, posłuchaj starożytnej opowieści o rozmowie między nauczycielem i uczniem dotyczącej Brahmana, którą cytuje się często w kontekście pytań takich jak twoje.

Ongiś, dawno temu, pewien inteligentny uczeń zbliżył się do swego nauczyciela, który siedział spokojnie w odludnym miejscu zanurzony w medytacji i padając mu do stóp, rzekł: ‘O nauczycielu, co jest najwyższym dobrem? Pragnąc do niego dotrzeć, chylę przed tobą głowę. Proszę cię, wyjaśnij mi to, o co pytam’.

Nauczyciel rzekł: ‘O uczniu, wyjaśnię tobie wszystko, co rodzi w twym umyśle wątpliwości’.

Oddany nauczycielowi uczeń, stojąc przed nim ze złożonymi pobożnie dłońmi, rzekł: ‘O nauczycielu, skąd ja jestem i skąd ty jesteś? Wyjaśnij mi to, co jest najwyższą Prawdą. Z jakiego źródła wypływają wszystkie ruchome i nieruchome stworzenia? Dzięki czemu żyją? Jaka jest granica ich życia? Czym jest Prawda? Czym są umartwienia? Czym są jakości natury? Jakie ścieżki są uważane za pomyślne? Czym jest szczęście? Czym jest grzech? Odpowiedz mi, proszę, na te pytania poprawnie, prawdziwie i dokładnie. Któż bowiem inny zdołałby na nie odpowiedzieć lepiej od ciebie? Należę do tych, którzy zniechęceni do spraw tego świata, szukają Wyzwolenia i moja ciekawość jest ogromna. Jesteś wychwalany we wszystkich trzech światach jako ten, który zna drogę do Wyzwolenia. Nie ma więc nikogo w całym wszechświecie, kto byłby bardziej kompetentny w uwolnieniu mnie od wątpliwości’ ”.

 

Nauczyciel w odpowiedzi na pytania ucznia cytuje słowa Brahmy dotyczące tego, co stanowi rzeczywisty byt i co jest ułudą

 

Kryszna kontynuował: „O Ardżuna, nauczyciel, słysząc te poprawnie sformułowane pytania zadane przez oddanego mu ucznia, który z pokorą szukał u niego instrukcji dotyczacych nauk Wed, był samo-kontrolującym się ascetą i brahmacarinem, zdobył spokój, zado­walał go zawsze swym postępowaniem i zawsze mu towarzyszył, stając się prawie jego cieniem, udzielił mu wyczerpującej odpo­wiedzi, rozwiewając jego wątpliwości. Posłuchaj jego słów ze skoncentrowaną uwagą.

Nauczyciel rzekł: ‘O uczniu, wszystko to o co pytasz, co jest związane z naukami Wed i dotyczy namysłu nad tym, co stanowi rzeczywisty byt, zostało ongiś zadeklarowane przez Brahmę i jest wychwalane przez wielkich riszich.

Wiedzę samą w sobie uważamy za najwyższy przedmiot, a wyrzeczenie się owocu działania za najlepsze z umartwień.

Ten, kto poznał ten najwyższy przedmiot, który nie podlega żadnym zmianom, czyli zamieszkującą we wszystkich żywych istotach duszę, jest ceniony najwyżej i zdoła udać się, gdzie zechce.

Ten, kto widzi, że wszystkie rzeczy zarówno chowają się, jak i rodzą w jednym i tym samym miejscu, kto widzi jedność w mnogości, ten uwalnia się od doświadczanej na ziemi niedoli.

Ten, kto niczego nikomu nie zazdrości i w stosunku do niczego nie żywi uczucia posiadania, jest uważany za tożsamego z Brahmanem nawet podczas życia na ziemi.

Ten, kto poznał prawdę o trzech jakościach natury materialnej i rozumie, czym jest stwarzanie wszystkich istnień, ten z całą pewnością wyzwoli się z więzów tego świata.

Ten, kto zrozumie poprawnie wielkie drzewo życia, od którego zależą wszystkie stworzone przedmioty i utnie je ostrym mieczem wiedzy, ten uwolni się od obowiązku ponownych narodzin i zdobędzie nieśmiertelność.

To wielkie drzewo życia  jest wieczne i ma Brahmana za swoje nasienie, Niezamanifestowane (Moola Prakriti) za wyrastający z nasienia kiełek, rozumienie za swój pień, ego-świadomość za gałęzie, zmysły za miejsca, z których wyrastają nowe pędy, pięć wielkich elementów za pąki nowych kwiatów, a pięć subtelnych elementów za mniejsze odgałęzienia, które są zawsze pokryte liśćmi i kwiatami^[1]’.  ^[1] Drzewo życia jest metaforą porównującą stworzony świat do drzewa banianowego, którego nasiona kiełkują na gałęziach innego drzewa i które rozrasta się do ogromnych rozmiarów (B.M)

 

O odrywaniu się wcielonych istot od swego źródła z powodu konieczności wykonywania działań

 

Nauczyciel kontynuował: ‘O uczniu, zadeklaruję tobie obecnie  doktrynę dotyczącą przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz Prawa, Przyjemności i Zysku (trzech celów życiowych), dobrze znaną konklawe Siddhów, odnoszącą się do odległych cyklów i faktycznie odwieczną, której zrozumienie pozwala utalentowanym ludziom zdobyć doskonałość.  

Ongiś, dawno temu wielcy riszi Brihaspati, Bharadwadża, Gautama, Bhargawa, Wasiszta, Kaśjapa, Atri i Wiśwamitra zmę­czeni kroczeniem ścieżką działania i szukając wiedzy, zebrali się razem, pragnąc dyskusji na ten temat. Prowadzeni przez Brihaspatiego, syna Angirasa, udali się do regionu dziadka wszechświata Brahmy, którego nie zabrudzał żaden grzech. Chyląc przed nim z pokorą głowy zadali mu szereg doniosłych pytań dotyczących najwyższego dobra. Rzekli: «O Brahma, wytłumacz nam, jak powinien postępować dobry człowiek? Jak można uwolnić się od grzechów? Jaka droga jest dla nas pomyślna? Czym jest Prawda i czym jest grzech? Jakim postępowaniem zdobywa się ścieżkę południową (pitrijana) i jakim północną (dewajana)? Czym jest zniszczenie? Czym jest Wyzwolenie? Czym są narodziny i śmierć wszystkich istniejących przedmiotów?»

Wysłuchawszy ich pytań, dziadek wszechświata Brahma odpowiedział im zgodnie z tym, co stwierdzają pisma.

Brahma rzekł: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, wszystkie ruchome i nieruchome istnienia narodziły się z Prawdy (Brahmana). Żyją, wykonując działania i z powodu swoich własnych działań odrywają się od swojego źródła. Łączą się ponownie z Brahmanem, zaprzestając działań.

Gdy Prawda połączy się z jakościami natury materialnej Prakriti (sattwą, radżas, tamas), manifestuje się niezmiennie w pięciu obecnych w religii formach: Iszwary, pobożności, Pradżapatiego, jednego źródła wszystkich żywych istot i wszechświata złożonego z wszystkich istnień. Stąd bramini, którzy są zawsze oddani jodze, uwolnili się od gniewu i smutku, i widzą religię jako groblę, po której każdy musi przejść, aby uniknąć głębi poniżej, znajdują azyl w Prawdzie.

 

O drogach powrotu wcielonych istot do swego źródła

 

Istnieją cztery kategorie braminów: tacy, którzy kontrolują się nawzajem w swej pobożności; tacy, którzy zdobyli wiedzę; tacy, którzy ustanawiają mosty pobożności prowadzące do nieba oraz tacy, którzy są wiecznymi stwórcami ludzi. Istnieją cztery gałęzie wiedzy, cztery kasty i cztery tryby życia. Mędrzec jednakże zawsze mówi, że religia jest jedna, choć została podzielona na cztery ćwiartki.

Będę teraz mówił o tej drodze, która jest pomyślna, rodzi dobro i która została wydeptana od najdawniejszych czasów przez mądrych ludzi pragnących zdobyć tożsamość z Brahmanem (powrócić do swego źródła) . Nauczcie się ode mnie tej najwyższej drogi, którą wam teraz opiszę i którą trudno zrozumieć.

Pierwszym krokiem na tej drodze jest faza uczenia się i tryb życia brahmacarina, drugim domowy tryb życia, trzecim leśny tryb życia, a czwartym i najwyższym jest wyrzeczony tryb życia, który jest nastawiony na nabywanie wiedzy o związku między Najwyższą i jednostkową duszą (adhjatma). Dopóki osoba nie zdobędzie tej wiedzy, dopóty widzi światło, przestrzeń, słońce, powietrze, Indrę i Pradżapatiego jako oddzielne bycia, a po jej zdobyciu widzi jedność wszystkiego w swej jaźni. Wyjaśnię wam później środki prowadzące do zdobywania tej wiedzy.

Dwa ostatnio wymienione tryby życia (leśny i wyrzeczony) właściwe dla mędrca, który żywi się leśnymi owocami, korzonkami i powietrzem, zostały wyznaczone dla osób należących do trzech wyższych kast, podczas gdy domowy tryb życia jest wyznaczony dla wszystkich kast. Jak mówią mędrcy, najważniejszym atrybutem religii jest wiara. Drogi prowadzące do bogów (dewajana), są wypełnione przez dobrych i pobożnych ludzi ich działaniem i są mostami pobożności prowadzącymi do nieba. Ten jednakże, kto realizuje surowe przysięgi i kolejno wybiera wymienione tryby życia, zdoła zawsze w porę zrozumieć stwarzanie i niszczenie wszystkich istnień, czyli to jak wszystkie one manifestują się z Brahmana i jak w nim się chowają i zdoła połączyć się z Brahmanem».

 

O istnieniach rezydujących we wszystkich przedmiotach stworzonych w rezultacie połączenia się Brahmana z jakościami natury materialnej

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, wymienieę wam teraz dokładanie wszystkie te istnienia (zasady), które rezydują we wszystkich przedmiotach, wskazując na przyczynę. Wielka Dusza (Purusza), Niezamani­festowane (Moola Prakriti), rozumienie, ego-świadomość (‹jestem Tym›), dziesięć organów poznania i działania z umysłem jako jedenastym oraz pięć wielkich elementów i ich pięć atrybutów (pięć subtelnych elementów) są odwiecznymi zasadami stwarzania rezydującymi we wszystkich przedmiotach. Tworzą je dwadzieścia cztery ekspansje Prakriti) plus jeden Purusza liczony jako dwudziesty piąty.

Ten mądry człowiek, który rozumie stwarzanie i niszczenie tych dwudziestu czterech istnień, nigdy nie ulegnie iluzji. Ten, kto rozumie poprawnie pięć wielkich elementów, ich pięć atrybutów (pięć subtelnych elementów) i wszystkich bogów (organy poznania i działania), odniesie sukces w oczyszczeniu się z grzechów. Taki człowiek uwolniwszy się od wszystkich więzi z ziemskim światem, będzie mógł czerpać radość z przebywania w regionach o nieskazitelnej czystości».

2. O działaniu trzech jakości natury materialnej i ich niezamanifestowanym źródle

O Niezamanifestowanym przekształcającym się w miasto o dziewięciu bramach zamieszkiwane przez duszę (metaforyczny opis ciała)

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, dowiedzcie się, że to, co jest niezamanifestowane, wieczne, niezmienne i przenika wszystko, w procesie stwarzania staje się miastem (lub domem) o dziewięciu bramach (para oczu, uszu, nozdrzy oraz usta, odbyt i organ rozrodczy) zbudowanym na bazie trzech atrybutów (sattwa, radżas, tamas) i pięciu zasad (ziemia, woda, ogień, wiatr, przestrzeń). Zawierając w sobie jedenaście istnień łącznie z umysłem rozróżniającym zmysłowe przedmioty (organy poznania, działania i umysł) i mając rozumienie za swego władcę, jest sumą jedenastu (trzech jakości natury, pięciu wielkich elementów, organów poznania i działania traktowanych łącznie jako jedno i trzech organów psychicznych, tj. rozumienia, umysłu i ego-świadomości). Znajdujące się tam trzy kanały podtrzymują jego istnienie. Są to trzy nadi (ida, pingala i suszumna), którymi płynie energia ciała fizycznego, subtelnego i kazualnego. Ich aktywność jest nieprzerwana i ma trzy jakości natury za swoją istotę.

 

O trzech jakościach natury materialnej i oznakach ich działania

 

Dobro-jasność (sattwa), namiętność (radżas) i ciemność (tamas) są nazywane trzema jakościami natury materialnej. Te trzy jakości zależą od siebie nawzajem w swym istnieniu, łączą się ze sobą, podążają za sobą, szukają w sobie nawzajem schronienia, służą sobie nawzajem. Pięć wielkich elementów jest z nich zrobione

Dobro-jasność jest opozycją ciemności, ciemność jest opozycją dobra-jasności. Namiętność jest opozycją dobra-jasności, a dobro-jasność jest opozycją namiętności Gdy ciemność słabnie, zwycięża namiętność, a gdy namiętność słabnie, zwycięża dobro-jasność.

Ciemność jest tożsama z nocą i mrocznością. Ma trzy atrybuty (ospałość, lenistwo i złudzenie) i jest zwana inaczej ułudą. Jest zawsze obecna w grzesznym działaniu i nieprawość (grzech) jest jej oznaką. Taka jest natura ciemności.

Namiętność ma aktywność za swoją istotę i jest przyczyną sekwensu działań. Gdy namiętność zwycięża, jej oznaką jest nieprzerwane angażowanie się w działanie.

Dobro-jasność ma wspaniałość, unoszenie się ku górze i wiarę za swoją istotę. Jak to stwierdzają ludzie dobrzy, takie są jej oznaki, gdy zwycięża i dominuje w żywych istotach».

 

O cechach osób będących pod wpływem ciemności (tamasu)

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, opisałem wam, czym charakteryzują się trzy jakości natury materialnej i jakie są oznaki ich działania. Zadeklaruję wam teraz prawdziwą naturę ich atrybutów łącznie z przyczynami. Zostaną one opisane sumarycznie i oddzielnie. Słuchajcie z uwagą mych słów.

Atrybutami należącymi do ciemności są ułuda, ignorancja, brak obiektywizmu, niezdolność do podjęcia decyzji co do działania, ospałość, wyniosłość, lęk, chciwość, depresja, krytykowanie dobrych uczynków, brak pamięci, błędność sądu, brak wiary, naruszenie zasad postępowania, niezdolność do rozróżnień, ślepota, podłość w postępowaniu, chełpienie się swoimi osiągnięciami pomimo braku pozytywnych wyników, branie ignorancji za wiedzę, wrogość, złe usposobienie, przebiegłość, niewrażliwość na innych, głupie rozumowanie, grzeszne działanie, bezsens, lenistwo, znużenie, brak samo-kontroli, zwyrodnienie. Wszystkie możliwe stany umysłu związane z ułudą są oznakami ciemności. Mówienie źle o innych, krytykowanie bogów, braminów i Wed, brak tolerancji, próżność, gniew, niezdolność do wybaczania, wrogość wobec wszystkich żywych istot są z kolei cechami zachowania wynikłego z ciemności. Do ciemności należą również wszystkie zachowania wynikające z pychy oraz czynienie darów, które nie przynoszą zasług z powodu grzeszności dawcy lub odbiorcy, niewłaściwego przedmiotu lub czasu.

Ludzie, którzy mają wymienione lub podobne cechy, łamią wszystkie reguły i postępują grzesznie, są widziani jako znajdujący się we władzy tej jakości natury, którą jest tamas (ciemność). Skazani na piekło rodzą się ponownie na ziemi na niskim poziomie istnienia, wśród istot nieruchomych lub wśród drapieżników, zwierząt pociągowych, stworzeń mięsożernych, wężów, robaków, insektów, ptaków i czworonogów różnego gatunku, szaleńców, ludzi głuchych, umysłowo upośledzonych, dotkniętych straszliwą chorobą lub uważanych za nieczystych. Należąc do tej jakości natury, którą jest ciemność, toną w ciemności».

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, posłuchajcie teraz o tych środkach, dzięki którym ludzie zdominowani przez ciemność mogą poprawić swoją sytuację i wznieść się w górę, zdobywając regiony wyznaczone dla istot prawych.

Ten, kto urodził się ponownie na niższym poziomie istnienia, na przyklad wśród kozłów, zdoła unieść się w górę dzięki oczyszcza­jącym religijnym aktom braminów, którzy są oddani swym obowiązkom i pragną działać na rzecz dobra wszystkich żywych istot, spełniając na przykład rolę zwierzęcej ofiary. Zaiste, starając się poprawić swą karmę, zdobędzie w końcu te same regiony, co ci pobożni bramini, doświadczając najpierw ciągu kolejnych narodzin. Tak zostało stwierdzone w Wedach. Rodząc się ponownie wśród ludzi jako grzesznik, urodzi się najpierw wśród czandalów lub wśród osób głuchych czy niemych. Realizując swe obowiązki za życia, będzie zdobywał coraz wyższy poziom istnienia, przekraczając cechy należące do tej jakości natury, którą jest ciemność (tamas)».

Podsumowując swe nauki, Brahma rzekł:  «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, za wielką ułudę uważa się przywiązanie do przedmiotów pożądania. Stąd ci mędrcy, asceci i bogowie, którzy szukają przyjemności, padają ofiarą ułudy. Ciemność (ignorancja), ułuda (ego), wielka ułuda (przywiązanie) wielki mrok (gniew) i oślepiający mrok (śmierć) to pięć źródeł udręki lub pięć odmian w jakich występuje jakość natury materialnej zwana ciemnością (tamas). W ten sposób, biorąc pod uwagę kolor, cechy i źródła zadeklarowałem wam całą wiedzę o jakości natury, którą jest ciemność we właściwym porządku. Któż jednakże wśród tych, którzy są zdominowani przez ciemność, zdoła zrozumieć to poprawnie i zobaczyć? Branie za rzeczywiste tego, co jest nierzeczywiste jest bowiem istotą ciemności.

Przedstawiłem wam cechy ciemności na różne sposoby, ogólnie i szczegółowo. Osoba, która będzie zawsze o tym pamiętać zdoła uwolnić się od wszystkich tych cech, które należą do ciemności».

 

O cechach osób będących pod wpływem namiętności (radżasu)

 

Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, wyjaśnię wam teraz dokładnie, czym jest jakość natury materialnej zwana namiętnością (radżas). Zrozumcie jej działanie.

Atrybutami należącymi do namiętności są ranienie innych, chełpienie się pięknem, władza, ciężka praca, przyjemność i ból, zimno i gorąco, wojna i pokój, kłótliwość, malkontenctwo, wytrwałość, zazdrość, żądza, zła wola, odwet, zaczepność, poczu­cie posiadania, ochrona, ubój, więzi i utrapienia, kupno i sprzedaż, cięcie, przeszywanie, uderzanie innych w ich słabe punkty, gwałtowność, okrucieństwo, oczernianie, wskazywanie na wady innych, skoncentrowanie się wyłącznie na sprawach tego świata, niepokój, wrogość, obrażanie innych, fałszywa mowa, fałszywe dary, niezdecydowanie, wahanie się i wątpienie, chełpliwość, krytykowanie i chwalenie, pogarda, fałszywe pochwały, męstwo, przekora, asystowanie innym, posłuszeństwo rozkazom starszych, usługi, kultywowanie żądzy i pragnienia, spryt i zręczność w działaniu, politykowanie, brak rozwagi, arogancja, gromadzenie dobytku, zwierząt, przedmiotów i ozdób, które mają wartość tylko na tym świecie, irytacja, niedowierzanie, przysięgi i regulacje prawne, działanie z myślą o nagrodzie, różne czyny dobroczynne takie jak kopanie studni i zbiorników na wodę, ceremonie ku czci bogów i Ojców, asystowanie w ofierze innych i udzielanie instrukcji, wykonywanie rytów ofiarnych, uczenie się, czynienie i akceptowanie darów, ryty pokutnicze, ryty przynoszące pomyślność, pragnienie posiadania przedmiotów na własność, uczucia wywołane przez zalety przedmiotów, zdrada, oszustwo, pogarda i szacunek, kradzież, zabijanie, zatajanie, rozdrażnienie, czujność, ostentacja, wyniosłość, przywiązanie, zadowolenie, egzaltacja, hazard, słabość do skandali i kobiet, wielbienie tańca, muzyki instrumentalnej i śpiewu.

Mówi się, że w jakość namiętności spowici są ci ludzie, którzy podczas życia na ziemi rozmyślając o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, realizują trzy cele życiowe, którymi jest Prawo, Zysk i Przyjemność, i działają pod wpływem impulsu pragnienia, czer­piąc zadowolenie z jego zaspokojenia. Ludzie ci idą ścieżką prowadzącą w dół. Wielokrotnie rodzą się ponownie na tym świecie, oddając się przyjemności. Czynią i akceptują dary, ofiarują oblację Ojcom i bogom, i leją do ognia oczyszczone masło, łaknąc wszystkich owoców, zarówno należących do tego, jak i do tamtego świata. Takie jest postępowanie ludzi będących pod wpływem radżasu. Jednakże ci, którzy rozumieją działanie tej jakości natury, zdołają uwolnić się od wszystkich tych cech, które należą do namiętności i zdobędą najwyższe regiony».

 

O cechach osób będących pod wpływem jasności-dobra (sattwy)

 

Brahma rzekł: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, opiszę wam teraz trzecią z wymienionych jakości natury, którą jest jasność-dobro (sattwa). Jakość ta jest dobroczynna dla wszystkich żywych istot we wszechświecie. Jest nienaganna i leży u postaw postępowanie tych, którzy są dobrzy.

Atrybutami należącymi do jasności-dobra są radość, nasycenie, szlachetność, oświecenie, szczęście, hojność, zaspokojenie, brak lęku, wiara, wybaczanie, odwaga, nieranienie, prawdomówność, prostolinijność, bezstronność, brak gniewu i złośliwości, czystość, inteligencja, męstwo.

Ten, kto jest oddany jodze (religii koncentracji umysłu na jaźni), uznając zwykłą wiedzę za pozbawioną istotnej treści, a religijne działania, służbę publiczną i pracę za daremne, zdobywa to, co najwyższe. Droga jogina, która prowadzi przez uwolnienie się od poczucia, że coś ‹jest moje› i od ego-świadomości oraz przez wyzbycie się pragnień i wszelkich oczekiwań i patrzenie na wszystko takim samym okiem, stanowi odwieczną religię tych, którzy są dobrzy (odziani w sattwę).

Za mądrych i posiadających właściwą wizję uważa się tych braminów, którzy trzymają się ścieżki prawości oraz Wed i których zachowanie charakteryzują cnoty należące do sattwy: wiara, skromność, przebaczanie, wyrzeczenie, czystość, brak lenistwa, okrucieństwa i iluzji, współczucie dla wszystkich stworzeń, brak skłonności do oszczerstw, radość, nasycenie, ekstaza, pokora, czystość działań w celu zdobycie spokoju, niezłomna prawość, prawe rozumowanie, brahmacarja, uwolnienie się od dualizmów i przywiązania do ziemskich przedmiotów, brak oczekiwań i poczucia posiadania, i w końcu całkowite wyrzeczenie się działania wynikłe z przeko­nania, że wszystkie działania religijne (dary, ryty ofiarne, nauka, przysięgi, realizowanie obowiązków i umartwienia) są daremne na drodze do połączenia się z Brahmanem, który jest czystą wiedzą.

Ludzie, którzy dotarli do najwyższej wiedzy, wolni od grzechu czy żalu stwarzają sami dla siebie różne ciała. Te wielkie dusze osiągnąwszy dzięki jodze władzę nad wszystkimi przedmiotami, nabywają zdolność do stwarzania mocą swego umysłu tak jak bogowie i zamieszkują w niebie. O nich mówi się, że idą drogą prowadzącą ku górze. Są prawdziwymi bogami. Po zdobyciu nieba mogą zmienić wszystko mocą swej natury i są zdolni do zdobycia wszystkiego, czego tylko zapragną.

Takie są atrybuty należące do sattwy oraz działania, które one konstytuują. Ten, kto je rozumie, może czerpać z nich radość, nie przywiązując się do nich».

3. O wszechobecności trzech jakości natury we wszechświecie mających swój początek w Niezamanifestowanym

Brahma rzekł: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, trzy jakości natury materialnej (sattwa, radżas i tamas) nie istnieją całkowicie oddzielnie, lecz w połączeniu. Wiążą się ze sobą nawzajem, zależą od siebie, podążają za sobą i znajdują w sobie schronienie. Dopóki istnieje dobro, dopóty istnieje namiętność i ciemność. Dopóki istnieje namiętność, dopóty istnieje dobro i ciemność. Dopóki istnieje ciemność, dopóty istnieje dobro i namiętność. Będąc ze sobą zjednoczone, podróżują razem i poruszają się wewnątrz ciała, działając pod wpływem przyczyny lub bez przyczyny.

Choć działają razem, mogą różnić się swym stopniem rozwoju, słabnąc lub wzmacniając się. Na najniższym poziomie istnienia, gdzie dominuje ciemność (tamas), namiętność występuje w mniejszej ilości, a dobro w jeszcze mniejszej. Na środkowym poziomie istnienia należącym do człowieka, gdzie dominuje namiętność, ciemność występuje w mniejszej ilości, a dobro w jeszcze mniejszej. Na najwyższym poziomie istnienia, gdzie dobro dominuje, ciemność występuje w mniejszej ilości, a namiętność w jeszcze mniejszej.

Dobro jest sprężyną powodującą modyfikację zmysłów. Jest tym, co oświeca. Jest najwyższym z ustanowionych obowiązków. Ci, którzy trzymają się drogi dobra, wznoszą się ku górze, ci, którzy trwają przy namiętności, pozostają w środku, a ci, którzy pozostają na drodze ciemności, opadają w dół. Ciemność dominuje w szudrach, namiętność w wojownikach (kszatrijach), a dobro w braminach.

Istnienie tych trzech jakości natury w zjednoczeniu jest widoczne nawet bez dokładniejszych badań. Zaiste, nikt nigdy nie widział ich oddzielnie. Widok wschodzącego słońca budzi w złodziejach lęk, a podróżnicy prażeni w samo południe słońcem, cierpią z powodu gorąca. Wschodzące słońce jest sattwą, a palące podróżnych gorąco jest radżasem. Słoneczny blask (światło) jest sattwą, słoneczne gorąco radżasem, a występujące podczas dni parwana zaćmienie słońca jest tamasem. Wszystkie te trzy jakości natury materialnej występują razem również w innych ciałach świetlistych, manifestując się w różny sposób, gdy nadchodzi na to właściwy czas.

Te trzy jakości natury występują również razem w istotach nieruchomych istniejących we wszechświecie. Dominuje w nich ciemność, podczas gdy ich atrybuty, które ulegają ciągłej zmianie, należą do namiętności, a ich oleiste atrybuty zalicza się do dobra.

Dzień ma również trzy części, podobnie noc, cykl księżyca, miesiąc, rok i juga. Znane są trzy rodzaje darów, ryty ofiarne są wykonywane na trzy sposoby. Istnieją trzy światy, trzy Wedy, trzy miejsca przeznaczenia. Czas dzieli się na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość; cele życiowe na Prawo, Bogactwo i Przyjemność; a oddechy na pranę, apanę i udanę Wszystkie te trójpodziały są rezultatem trzech jakości natury materialnej.

Wszystko, co istnieje we wszechświecie, ma w sobie te trzy jakości natury w różnej proporcji. (Wszechświat rozwija się z Moola Prakriti, która jest niczym więcej jak tymi trzema jakościami w stanie równowagi i zaludnia się istnieniami, gdy równowaga ta zostaje zaburzona.) Działają one we wszystkich przedmiotach i okolicznościach, lecz ich działanie jest niedostrzegalne (niezama­nifestowane). Stwarzanie tych trzech jakości natury jest odwieczne lecz ich źródło pozostaje tym, co jest niezamanifestowane. O Niezamanifestowanym, na które składają się trzy te jakości, mówi się, że jest tym, co niedostrzegalne, święte, niezmien­ne, nienarodzone, wieczne, że jest łonem, naturą materialną (Prakriti), zmianą, modyfikacją, zasadą twórczą (pradhaną), tym, co jest jeszcze nierozwinięte, co jest stwarzaniem i niszczeniem, co jest niezmierzone, nieporuszone, niezmienne, istniejące i nieis­tniejące. Wszystkie te imiona powinny być znane tym, którzy medytują nad tym wszystkim, co wiąże się z duszą. Osoba, która zna dokładnie wszystkie imiona Niezamanifestowanego, jak i wszystkie jakości natury oraz ich działanie, i która dobrze zna Prawdę o wszystkich rozróżnieniach (między Prakriti i Puruszą), uwalnia się od wpływu jakości natury i cieszy absolutnym szczęściem»’ ”.

Słowniczek Mahabharaty