Opowieść
253:
O jednostkowej duszy i iluzji zrodzonej z
ciała
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Aśwamedha
Parva, Anugita, Sections XL-XLII,
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
oraz The Anugita w tłumaczeniu Kashiath Trimbak Telang
i Aśwamedhika Parva w tłumaczeniu Bibek Debroy
Spis treści
1. O ekspansjach Prakriti i Wielkim Byciu (Mahat), który wyłania się jako pierwszy wytwór stwarzania
3. O dwudziestu jeden istnieniach wypływających w procesie stwarzania z ego-świadomości
5. O ciele, które jest oceanem iluzji oraz tym, co przywołuje do istnienia cały wszechświat
Brahma rzekł: „O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, zostało ustalone, że ciało jest zrobione z pięciu elementów, ma dziewięć bram i dwa bóstwa (dżiwę i Iszwarę). Postrzega kolor dzięki ogniowi, jest wypełnione krwią dzięki wodzie, ma ziemię za mięśnie i kości, czuje dotyk dzięki wiatrowi i rozpoznaje dźwięk dzięki przestrzeni. Jest przesiąknięte chorobą i smutkiem, i zalewane przez pięć prądów (tj. pięć zmysłów). Jest zrobione z trzech jakości natury materialnej (sattwa, radżas, tamas) i z trzech składowych substancji (trzy dosze: wata, pitta i kapha ). Jest wypełnione namiętnością i rodzi grzech już samym swym widokiem. Jest skłonne do przywiązywania się do ziemskiego świata i jest źródłem iluzji. Ciało to, które z takim trudem porusza się po tym śmiertelnym świecie i ma jedynie rozumienie za swoje oparcie, jest tożsame z Kołem Czasu, które bezustanne się obraca i więzi duszę w Kole Wiecznych Powrotów. Ciało jest przeraźliwym i niezgłębionym oceanem nazywanym iluzją. Jest tym, co rozciąga się, kurczy i ciągle na nowo przywołuje do istnienia cały wszechświat łącznie z bogami”.
(Mahābharāta,
Aśwamedha Parva, Section XLII)
1. O ekspansjach Prakriti i Wielkim Byciu (Mahat), który wyłania się jako pierwszy wytwór stwarzania
Kryszna rzekł: „O Ardżuna, słuchaj dalej mojego opowiadania o rozmowie nauczyciela z uczniem dotyczącej sposobu istnienia Brahmana w ciele i procesu stwarzania.
Nauczyciel kontynuował: ‘O uczniu, powtórzyłem
tobie słowa Brahmy odnoszące się do odwiecznej zasady
stwarzającej świat. Żostało
stwierdzone, że wszystkie ruchome i nieruchome istoty narodziły
się z Prawdy (Brahmana). Proces
stwarzania rozpoczyna się w momencie połączenia Prawdy z trzema jakościami natury materialnej (Prakriti). Zostało stwierdzone, że w każdej
stworzonej istocie rezydują dwadzieścia cztery istnienia
będące kolejnymi ekspasjami Prakriti. Są to: Niezamanifestowane, Mahat, ego-świadomość,
pięć subtelnych i pięć ‹wielkich› elementów, pięć
organów poznania i pięć organów działania razem z umysłem
jako jedenastym. Dusza liczy się jako dwudziesta piąta. Posłuchaj
teraz o tym, w jaki sposób te dwadzieścia cztery istnienia
wyłaniają się kolejno z siebie w procesie stwarzania oraz o tym,
jaki jest sposób istnienia jednostkowej duszy (Brahmana) wśród nich. Zostało stwierdzone, że w
celu poznania prawdziwej natury jednostkowej jaźni należy odrzucić wszystkie stworzone przez
ego-świadomość istnienia.
Brahma rzekł, skierowując swe słowa do zgromadzonych u jego stóp mędrców: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, z Niezamanifestowanego (Moola Prakriti) jako pierwszy wypływa Mahat (Wielkie Bycie) odziany w wielką inteligencję, źródło wszystkich atrybutów. Twierdzi się, że jest to pierwszy wytwór stwarzania. Jego imionami są Wielka Dusza, Rozumienie, Wisznu, Dżisznu, waleczny Sambhu, Inteligencja, środek do nabycia najwyższej wiedzy, narzędzie postrzegania, sława, odwaga, pamięć. Ten, kto o tym wie, nigdy nie ulegnie iluzji.
Mahat ma ręce, stopy, twarze, uszy i oczy po każdej stronie (jest źródłem wszelkiej aktywności) i przenika wszystko we wszechświecie. Odziany w wielką moc przebywa w każdym sercu. Moc stawania się najmniejszym, ulotnym i osiągania wszystkiego należy do niego. Jest Panem wszystkiego. Jest tożsamy z blaskiem, nie starzeje się i nie umiera. W nim przebywają wszyscy ci, którzy poznali naturę rozumienia, praktykują medytację, są oddani jodze, są dobrzy, prawdomówni, kontrolują swe zmysły, zdobyli wiedzę, pokonali gniew, są wolni od zachłanności i radośni w swych sercach, zdobyli mądrość, uwolnili się od poczucia posiadania i ego-świadomości. Wszyscy oni wyzwoleni z kajdan zmysłowych przedmiotów, zdobywają status wielkości. I ten znakomity człowiek, który rozumie ów święty i wysoki pasaż do Wielkiej Duszy, którym jest Mahat, uwalnia się od ułudy.
W tym początkowym stwarzaniu Swajambhu (Samorodny) Wisznu staje się Panem (tj. Mahat manifestuje się najpierw jako Wisznu). Ten inteligentny człowiek, który zna tego Pana ukrytego w jaskini (tj. w rozumieniu), to najwyższe starożytne Bycie o kosmicznej formie, ten złoty zarodek i najwyższy cel wszystkich odzianych w rozumienie osób, ten żyje, przekraczając rozumienie».
2. O powstaniu ego-świadomości „jestem tym wszystkim”, która wyłania się jako drugi wytwór stwarzania
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, Mahat, który został stworzony pierwszy, jest następnie zwany ego (ego-świadomością, ahamkarą). Mówi się, że jest tym, który czuje ‹jestem tym wszystkim›. Gdy rodzi się jako poczucie i przywiązanie do samego siebie, jako ego, jest nazywany drugim wytworem stwarzania. Ego jest źródłem wszystkich istnień, gdyż one wypływają z jego przekształceń. Jest czystym blaskiem, podporą świadomości. Jest tym, z którego wypływają wszyscy ludzie, jest Pradżapatim (Stwórcą). Jest bogiem, jest Stwórcą zarówno bogów, jak i umysłu. Jest Stwórcą wszystkich trzech światów. Jest wiecznym światem istniejącym dla tych mędrców, którzy szukają wiedzy o duszy, rozmyślają nad duszą i zdobywają perfekcję przez studiowanie Wed i ofiarę. Poprzez to poczucie ‹jestem tym wszystkim› ego zabawia się atrybutami i stwarza wszystkie istnienia. Będąc tym, w którym zachodzą wszystkie zmiany, powoduje ich ruch i swoim własnym światłem oświetla cały wszechświat».
3. O dwudziestu jeden istnieniach wypływających w procesie stwarzania z ego-świadomości
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, z ego-świadomości rodzi się dwadzieścia jeden istnień: pięć subtelnych elementów, pięć ‹wielkich› elementów oraz dziesięć organów (pięć poznania i pięć działania) z umysłem liczonym jako jedenasty.
O pięciu subtelnych i pięciu ‹wielkich› elementach
Pięcioma wielkimi elementami są przestrzeń, wiatr, ogień, woda, ziemia. Wszystkie żywe istoty ulegają ułudzie w rezultacie postrzegania ich pięciu atrybutów, czyli dźwięku, dotyku, koloru (formy), smaku i zapachu, zwanych pięcioma subtelnymi elementami zrodzonymi z ego-świadomości. Gdy po zniszczeniu pięciu ‹wielkich› elementów zbliża się rozpad wszechświata, żywe istoty odczuwają wielki lęk. Wszystkie istnienia, które zostaly stworzone jedne z drugich, rozpływają się kolejno w tych, z których się wyłoniły w porządku odwrotnym do tego, w którym się narodziły. Jednakże w czasie, gdy wszystkie ruchome i nieruchome istnienia rozpadają się, mędrcy znający Prawdę pozostają nieporuszeni. Działanie dźwięku, dotyku, koloru (formy), smaku i zapachu jest zaledwie skutkiem (ma w czymś swój początek i stąd musi mięć swój koniec) i będąc nietrwałe, jest nazywane ułudą. Spowodowane przez narodziny namiętności, niemające rzeczywistego bytu, związane z ciałem i krwią, zależne od siebie nawzajem, istniejąc poza duszą, jest bezbronne i bezsilne.
O ośmiu komponentach wszechświata towarzyszących jaźni aż do momentu ostatecznego Wyzwolenia
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, oddechy prana, apana, udana, samana i wjana, są zawsze ściśle połączone z wewnetrzną jaźnią (ego-świadomością) i razem z mową, umysłem i rozumieniem tworzą wszechświat ośmiu komponentów, który towarzyszy jaźni najdłużej aż do momentu ostatecznego Wyzwolenia. Do Najwyższego Brahmana, ponad którym nie istnieje nic wyższego, zdoła dotrzeć ten, kto poskromił działanie zmyslów (skóry, nosa, uszu, oczu języka) oraz mowy, którego umysł jest czysty, rozumienie niezachwiane i nie zbacza z właściwej drogi.i którego umysł nie jest spalany przez te osiem ogni».
O pięciu organach poznania i pięciu organach działania oraz umyśle liczonym jako jedenasty
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, z ego-świadomości wypływa również jedenaście organów, które wam teraz opiszę. Są to uszy, skóra, oczy, język, nos oraz stopy, dłonie, organ wydalania, organ rozrodczy i mowa. Tworzą one grupę razem z umysłem, który liczy się jako jedenasty. Należy najpierw ujarzmić tę grupę, aby zobaczyć w sobie światło Brahmana. Pierwsze pięć z wymienionych są nazywane organami poznania, a pięć następnych organami działania. Umysł jest widziany jako jedenasty należący do nich wszystkich. Rozumienie z kolei liczy się jako dwunaste i zajmuje miejsce na ich szczycie».
O trójaspektowych zestawach istnień zrodzonych z ego-świadomości
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, wyliczyłem wam wszystkie jedenaście organów we właściwym porządku. Mędrcy zrozumiwszy to, myślą, że osiągnęli wszytko. Przejdę teraz do opisu pieciu ‹wielkich› elementów w trójaspektowych zestawach.
Przestrzeń jest pierwszym byciem (elementem). W powiązaniu z duszą nazywa
się zmysłem słuchu (uchem). W powiązaniu z przedmiotami jest przedmiotem zmysłów zwanym
dźwiękiem. Zarządzającym bogiem są cztery ćwiartki (sfery).
Wiatr jest drugim byciem (elementem). W powiązaniu z duszą nazywa się zmysłem dotyku (skórą). W powiązaniu z przedmiotami jest przedmiotem zmysłów zwanym dotykiem. Zarządzającym bogiem jest dotyk.
Ogień (światło) jest trzecim byciem (elementem). W powiązaniu z duszą nazywa się zmysłem wzroku (okiem). W powiązaniu z przedmiotami jest przedmiotem zmysłów zwanym kolorem (formą). Zarządzającym bogiem jest słońce.
Woda jest czwartym byciem (elementem). W powiązaniu z duszą nazywa się zmusłem smaku (językiem). W powiązaniu z przedmiotami jest przedmiotem zmysłów zwanym smakiem. Zarządzającym bogiem jest księżyc (Soma).
Ziemia jest piątym byciem (elementem). W powiązaniu z duszą nazywa się zmysłem węchu (nosem). W powiązaniu z przedmiotami jest przedmiotem zmysłów zwanym zapachem. Zarządzającym bogiem jest wiatr.
Przejdę teraz do opisu poszczeglnych organów w trójaspektowych zestawach.
Znający Prawdę bramini stwierdzają, ze stopy w powiązaniu z duszą nazywają się organem ruchu, a w powiązaniu z przedmiotami ruchem. Przewodnim bogiem jest Wisznu.
Pooruszający się w dół oddech apana w połączeniu z duszą jest nazywany organem wydalania, a w powiązaniu z przedmiotami odchodami. Przewodnim bogiem jest Mitra.
Organ rozrodczy w powiązaniu z duszą jest nazywany wytwórcą wszystkich żywych istot, a w powiązaniu z przedmiotami życiowym nasieniem. Przewodnim bogiem jest Pradżapati.
Dłonie w powiązaniu z duszą są nazywane przez mędrców obeznanych z adhjatmą organem działania, a w powiązaniu z przedmiotami działaniem. Przewodnim bogiem jest Indra.
Język w powiązaniu z duszą czci wszystkich bogów, stając się organem mowy, a w powiązaniu z przedmiotami jest tym, co jest mówione. Przewodnim bogiem jest Agni.
Umysł jest widziany jako powiązany z duszą, gdy z pomocą zmysłów wchodzi do wszystkich przedmiotów i je poznaje, podczas gdy w powiązaniu z przedmiotami jest nazywany mentalną operacją. Przewodnim bogiem jest Czandra (księżyc).
Ego-świadomość jest widziana w powiązaniu z duszą jako przyczyna całego biegu ziemskiego życia. W połączeniu z przedmiotami jest nazywana poczuciem samego siebie. Przewodnim bogiem jest Rudra.
Rozumienie w powiązaniu z duszą jest widziane jako to, co pobudza pięć zmysłów i umysł. W powiązaniu z przedmiotami jest tym, co jest rozumiane. Przewodnim bogiem jest Brahma»
O różnych kategoriach stworzonych przedmiotów
Istnieją tylko trzy miejsca wyznaczone dla wszystkich przedmiotów, czwarte jest niemożliwe. Są to ziemia, woda i powietrze. Żywe istoty rodzą się na cztery sposoby: z jajka, brudu, nasion i łona. Do żywych istot narodzonych z jajek należą ptaki, które poruszają się w powietrzu oraz pełzające po ziemi węże. Owady i robaki rodzą się z potu i brudu. Wymienione dwie kategorie należą do niższego porządku istnienia. Rośliny rodzą się z nasion. Istoty dwunożne i wielonożne oraz te, które poruszają się opacznie, rodzą się z łona. Niektóre wśród tych istot są zdeformowane. Człowiek może zdobyć w kolejnych narodzinach status bramina dzięki swym pobożnym czynom i umartwieniom. Tak twierdzą znający pisma mędrcy. Do czynów tych należą ofiary, dary czynione podczas ofiar i studiowanie świętych pism. Ten, kto to wszystko właściwie rozumiał, jest uważany za osobę, która zdobyła koncentrację umysłu i oczyściła się z grzechów.
4. O konieczności odrzucenia wszystkich stworzonych przez ego-świadomość istnień w celu poznania prawdziwej natury jaźni
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, opisałem wam stwarzanie w powiązaniu z jednostkową jaźnią. Wiedzę o tym nabywają ci, którzy idą ścieżką wiedzy. Jogin powinien połączyć razem zmysły, przedmioty zmysłów i pięć ‹wielkich› elementów w trójaspektowe zestawy i zatrzymać je w umyśle, gdyż faktycznie nie są one odmienne od umysłu. Kiedy ich działanie zostaje osłabione poprzez wchłonięcie ich przez umysł, osoba nie ceni już sobie dłużej przyjemności doczesnego życia. Mędrcy, których rozumienie zdobyło wiedzę, znajdują w tym prawdziwe szczęścieť».
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, opowiem wam teraz o tym, co jest subtelne i pomyślne i co odnosi się do odrzucania wszystkich stworzonych istnień przy pomocy zarówno łagodnych, jak i surowych środków, takich jak medytacja i kontrola oddechów.
Źródłem największego szczęścia jest taki tryb postępowania, w którym osoba żyje samotnie, jest skoncentrowana wyłącznie na jaźni, nie widzi w atrybutach zasług i nie postrzega żadnych różnic, nie przywiązuje się do zmysłowych przedmiotów i jest wypełniona Brahmanem. Jogin, który wycofuje w siebie wszystkie pragnienia, tak jak żółw odnóża, uwalniając się od namiętności i wszelkich więzi ze zmysłowymi przedmiotami, jest zawsze szczęśliwy. Zatrzymując wszystkie zmysłowe przedmioty w swej jaźni i niszcząc żądzę, skoncentrowany w swym umyśle, przyjazny i pełen współczucia dla wszystkich żywych istot, staje się zdolny do połączenia się z Brahmanem. Dzięki opanowaniu zmysłów, które tęsknią za swymi przedmiotami i opuszczeniu zaludnionych miejsc rozpala w sobie ogień adhjatmy, tj. zdolność do bezpośredniego postrzegania powiązania między jednostkową i Najwyższą Jaźnią. Tak jak podsycany paliwem ogień rozpala się wielkim płomieniem, tak Najwyższa Jaźń prześwieca poprzez trzymane w ryzach zmysły. Jogin o spokojnej duszy widzi wszystkie stworzone istnienia w swym sercu i oświetlony własnym blaskiem (tj. zdolny do widzenia bez pomocy zmysłów), dociera do tego, co jest subtelniejsze od tego, co subtelne (do Najwyższego Brahmana) i czemu nic nie dorównuje w doskonałościť».
5. O ciele, które jest oceanem iluzji oraz tym, co przywołuje do istnienia cały wszechświat
Brahma kontynuował: «O wy, którzy praktykujecie surowe śluby, zostało ustalone, że ciało jest zrobione z pięciu elementów, ma dziewięć bram i dwa bóstwa (dżiwę i Iszwarę). Postrzega kolor dzięki ogniowi, jest wypełnione krwią dzięki wodzie, ma ziemię za mięśnie i kości, czuje dotyk dzięki wiatrowi i rozpoznaje dźwięk dzięki przestrzeni. Jest przesiąknięte chorobą i smutkiem, i zalewane przez pięć prądów (tj. pięć zmysłów). Jest zrobione z trzech jakości natury materialnej (sattwa, radżas, tamas) i z trzech składowych substancji (trzy dosze: wata, pitta i kapha ). Jest wypełnione namiętnością i rodzi grzech już samym swym widokiem. Jest skłonne do przywiązywania się do ziemskiego świata i jest źródłem iluzji. Ciało to, które z takim trudem porusza się po tym śmiertelnym świecie i ma jedynie rozumienie za swoje oparcie, jest tożsame z Kołem Czasu, które bezustanne się obraca i więzi duszę w Kole Wiecznych Powrotów. Ciało jest przeraźliwym i niezgłębionym oceanem nazywanym iluzją. Jest tym, co rozciąga się, kurczy i przywołuje na nowo do istnienia cały wszechświat łącznie z bogami..
Należy ujarzmić żądzę i gniew, przekraczając tę wielką rzekę życia, która ma pięć zmysłów za swoje strome brzegi, niespokojny umysł za swoje potężne wody, a iluzję za swój wodny rezerwuar. Poprzez poskromienie zmysłów należy uwolnić się od żądzy, gniewu, lęku, zachłanności, wrogości i fałszu, które są wieczne, wypływając z jakości natury i trudne do pokonania. Ten, kto podczas życia na tym świecie zdoła pokonać trzy jakości natury materialnej i pięć składowych ‹wielkich› elementów, dotrze do najwyższego miejsca w niebie i zdobędzie nieskończoność. Taki człowiek wolny od swych słabości i grzechów, wycofując swe zmysły z zewnętrznych przedmiotów i zmykając swój umysł w umyśle, widzi w swym ciele jaźń. Zrozumiawszy wszystko, widzi w swej jaźni jaźń zamieszkującą we wszystkich istotach czasami jako jedną, a czasami jako różnorodną i zmieniającą formę. Jest zawsze zdolny do widzenia wielu ciał jako setki świateł z jednego światła. Zaiste, jest Wisznu, Mitrą, Waruną, Agnim i Pradżapatim. Jest Stwórcą i Zarządzającym, jest Panem o wielkiej mocy z twarzą skierowaną we wszystkich kierunkach. W nim serce wszystkich żywych istot, którym jest Najwyższa Jaźń, staje się olśniewająca. Jego wychwalają zarówno wszyscy riszi, bramini, bogowie i Ojcowie, jak i jakszowie, pisaki, ptaki, bandy rakszasów i duchów»’ ”.
