Opowieść 64:
Sandżaja opowiada Dhritarasztrze o geografii wszechświata
opowiada
Barbara Mikołajewska
na podstawie fragmentów Mahābharāta,
Bhishma Parva, Sections IV-X,
w angielskim tłumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
URL: http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm
Spis treści
2. O wyspie Sudarśana, która ma formę koła (dysku)
3. O górach i warśach (regionach) wyspy Sudarśany
4. Region, gdzie znajduje się góra Meru
5. Góry Hemakuta (Kailasa) i Hari-warśa
6. Region na północ od góry Meru zwany Północne Kuru
7. Region po wschodniej stronie góry Meru zwany Bhadraśwa
8. Region Dżamwudwipa, gdzie rośnie drzewo Dżamwu
10. Regiony na północ i południe od gór Niszadów
11. Warśa Airawata i góry Sringawat
12. Region na północ od mlecznego oceanu
Sandżaja rzekł: „O królu, spróbuję jednak opisać ci wyspę (kontynent) zwaną Sudarśana, która ma kształt koła i jest otoczona przez zasolony ocean. Jest ona pokryta rzekami, jeziorami, górami przypominającymi swym wyglądem chmury, prowincjami i miastami. Rosną na niej drzewa obsypane kwiatami i owocami i równego rodzaju zboża. Wyspa ta odbija się w tarczy księżyca tak jak twarz odbija się w lustrze. Dwie jej części przypominają swym wyglądem drzewo pipul, podczas gdy dwie pozostałe części wyglądają jak wielki zając. Jest ona całkowicie pokryta wszelkiego rodzaju roślinnością tracącą zimą swe liście, a poza nią rozciąga się jedynie woda”.
(Mahābharāta, Bhishma Parva, Section V)
1. O wartości ziemi
Wielki prorok Wjasa opuścił Hastinapurę pozostawiając ślepego króla Dhritarasztrę sam na sam ze swymi myślami. Król zamyślił się głęboko nad jego słowami, lecz nie potrafiąc zapobiec nadchodzącej katastrofie, choć jak twierdził Wjasa, zanim padnie pierwsza strzała, ciągle jeszcze był w mocy to uczynić, zaczął żałośnie wzdychać. Zawezwał do siebie swego woźnicę Sandżaję i rzekł: „O Sandżaja, wszyscy zebrani na polach Kurukszetry panowie ziemi są gotowi w walce o nią poświęcić swe życie. Pragnąc dobrobytu wynikłego z jej posiadania, stali się dla siebie nawzajem śmiertelnymi wrogami. Zostałeś obdarzony boską wizją, opowiedz mi więc, jakie atrybuty ma ziemia, o którą miliony królów jest gotowych pozabijać się nawzajem?”
Sandżaja rzekł: „O królu, posłuchaj więc, co mam do powiedzenia na temat ziemi.
Na ziemi istnieją dwa rodzaje żywych istot: istoty poruszające się i nieruchome. Wśród istot poruszających się rozróżniamy istoty żyworodne, jajorodne oraz te, które rodzą się z gorąca i wilgoci. Najwyższe miejsce zajmują wśród nich istoty żyworodne, wśród których z kolei najwyższe miejsce zajmują ludzie i zwierzęta.
Istnieje czternaście gatunków zwierząt, których połowa mieszka dziko w lesie, a połowa jest udomowiona. Dziko żyją lwy, tygrysy, dziki, bawoły, słonie, niedźwiedzie i małpy. Udomowieni są ludzie, bydło, kozły, owce, konie, muły i osły. Na istnieniu tych czternastu gatunków zwierząt, o których wspominają Wedy, bazuje rytuał ofiarny.
Człowiek zajmuje najwyższe miejsce wśród zwierząt udomowionych, podczas gdy lew wśród zwierząt dzikich. Wszystkie żywe istoty utrzymują się przy życiu żywiąc się innymi.
Rośliny należą do istot nieruchomych. Wyróżnia się ich pięć rodzajów: drzewa, krzaki, pnącza i rośliny przyziemne, rośliny jednoroczne i rośliny pozbawione łodygi, jak trawy.
Łącznie więc ziemię zamieszkuje dziewiętnaście rodzajów istot (poruszających się i nieruchomych), które są zbudowane z pięciu elementów i razem z elementami dają liczbę dwudziestu czterech opisywaną jako Gajatri lub Brahma. Ten kto wie, że tworzą one posiadającą wszelką doskonałość Gajatri nie ulega w tym świecie zniszczeniu.
Wszystko, co żywe rodzi się z ziemi i zniszczone łączy się z ziemią. Ziemia, która jest wieczna, jest oparciem dla każdej żywej istoty. Ten kto zdobył ziemię, posiadł cały wszechświat razem z zamieszkującymi go poruszającymi się i nieruchomymi żywymi istotami. To z tęsknoty za posiadaniem ziemi królowie zabijają się nawzajem”.
2. O wyspie Sudarśana, która ma formę koła (dysku)
Król Dhritarasztra rzekł: „O Sandżaja, ty wiesz jak wygląda cała ziemia i znasz miary wszystkiego, co się na niej znajduje. Nazwij dla mnie wszystkie rzeki, góry, prowincje i wszystko inne i opisz mi ich rozmiary”.
Sandżaja rzekł: „O królu, mędrcy twierdzą, że wszystkie przedmioty we wszechświecie są sobie równe ze względu na obecność w nich pięciu elementów, którymi są przestrzeń (eter), wiatr, ogień, woda, ziemia. Ich swoistymi atrybutami są dźwięk, dotyk, widzenie, smak i zapach. Każdy z elementów oprócz własnego atrybutu posiada atrybuty tych, które go poprzedzają. Ziemia będąca najważniejszym z nich łączy w sobie oprócz własnego atrybutu (zapachu), atrybuty pozostałych czterech. Woda ma cztery atrybuty, będąc pozbawiona zapachu. Atrybutami ognia są dźwięk, dotyk i wizja. Powietrze (wiatr) ma dwa atrybuty: dźwięk i dotyk, podczas gdy jedynym atrybutem przestrzeni jest dźwięk.
Istnienie wszystkich żywych istot we wszechświecie zależy od występowania tych pięciu atrybutów w pięciu podstawowych elementach w opisany wyżej łączny sposób. Gdy wszechświat pozostaje jednorodny i niezróżnicowany, czyli zanim rozpoczyna się stwarzanie, atrybuty te istnieją osobno i niezależnie. Jednakże, gdy nie istnieją one w swym naturalnym stanie, lecz w połączeniu, wówczas ożywają żywe istoty wyposażone w ciała. Nigdy nie jest inaczej.
Elementy ulegają zniszczeniu w ten sposób, że element następny w szeregu łączy się z poprzednim, a powstają, gdy z elementu poprzedzającego wyłania się następny. Wszystko to jest niewymierne, bo ich formy są samym Brahmą.
Istniejące we wszechświecie żywe istoty są zbudowane z pięciu elementów. Ludzie przy pomocy swego rozumu próbują oszacować ich proporcje. Rozumem nie można jednak ogarnąć wszystkiego. Istnieją rzeczy niepoznawalne dla rozumu.
Spróbuję jednak opisać ci wyspę (kontynent) zwaną Sudarśana, która ma kształt koła i jest otoczona przez zasolony ocean. Jest ona pokryta rzekami, jeziorami, górami przypominającymi swym wyglądem chmury, miastami, prowincjami. Rosną na niej drzewa obsypane kwiatami i owocami i równego rodzaju zboża. Wyspa ta odbija się w tarczy księżyca tak jak twarz odbija się w lustrze. Dwie jej części przypominają swym wyglądem drzewo pipul, podczas gdy dwie pozostałe części wyglądają jak wielki zając. Jest ona całkowicie pokryta wszelkiego rodzaju roślinnością tracącą zimą swe liście, a poza nią rozciąga się jedynie woda”.
3. O górach i warśach (regionach) wyspy Sudarśany
Król Dhritarasztra rzekł: „O Sandżaja, opowiedz mi więcej o tej wyspie Sudarśana. Powiedz mi najpierw o wymiarach lądu, który leży w tej części wyspy, która przypomina swym wyglądem zająca. Następnie opowiedz mi o tej części, która swym wyglądem przypomina drzewo pipul”.
Sandżaja rzekł: „O królu, między wschodnim i zachodnim oceanem oblewającym wyspę ze wszystkich stron, od południa ku północy rozciąga się sześć pasm górskich. Są to góry Himawat, Hemakuta, Niszada, bogate w błękitne kamienie lapis lazuli góry Nila, biała jak księżyc góra Śweta i pokryte różnymi metalami góry Sringawat. Wszystkie one są miejscem schronienia dla Siddhów i Czaranów.
Ogromną przestrzeń między nimi mierzącą tysiąc jodżanów zajmują liczne królestwa zamieszkałe przez różne gatunki żywych istot. Poszczególne regiony wyspy są nazywane warśami.
Twoje własne królestwo znajduje się w warśi nazywanej imieniem Bharatów. Na północ od niej znajduje się warśa Himawat, a teren rozciągający się poza góry Hemakuta nazywa się Hari-warśa. W regionie między pasmem Niszadów i Nila, który opiszę ci za chwilę ze szczegółami znajduje się złota góra Meru, która głęboko zakorzeniona w ziemi rośnie ku niebu jak wielkie drzewo pipul.
Warśa Airawata, która jest wysunięta najbardziej na północ i warśa Bharata, która jest najbardziej wysunięta na południe mają kształt łuku. Pomiędzy nimi znajduje się pięć warśów — Śweta, Hiranjaka, Elawrita, Hari-warśa i Himawat-warśa — z warśą Elawrita w samym centrum. Wśród tych siedmiu warśów te, które są wysunięte bardziej na północ przewyższają te, które są wysunięte bardziej na południe pod względem takich atrybutów jak długość życia, postawa, zdrowie, kierowanie się Prawem, Zyskiem i Przyjemnością. Zamieszkują je niezliczone żywe istoty, poruszające się i nieruchome, których rozwój zależy zarówno od losu jak i ich wysiłku.
Górę Himawat zamieszkują rakszasowie, górę Hemakuta jakszowie, a górę Niszadę węże, nagowie i gandharwowie. Góra Śweta jest miejscem zamieszkania niebian i asurów, a duchowo odrodzeni riszi przebywają na górze Nila. Góry Sringawat są również miejscem zamieszkania niebian.
Na południowych i północnych obrzeżach tego regionu znajdują się jeszcze dwie warśe. Uszy zająca tworzą dwie ‘wyspy’ Naga-dwipa i Kaśjapa-dwipa”. Piękne góry Maleja o skałach jak miedziane talerze tworzą inną wydatną część tej części wyspy Sudarśany, która w swym kształcie przypomina zająca”.
4. Region, gdzie znajduje się góra Meru
Sandżaja kontynuował: „O królu, na południe od górskiego pasma Nila i na północ od pasma Niszada znajdują się góry Maljawat rozciągające między wschodnim i zachodnim oceanem, a dalej od nich w kierunku północnym znajdują się góry Gandhamadana. Pomiędzy górami Maljawat i Gandhamadana wyrasta ku niebu kulista złota góra Meru. Promieniując jak poranne słońce jest jak bezdymny ogień. Zdobią ją niebiańskie owoce i kwiaty i cała jest pokryta pałacami ze złota. Syn ptaka Garudy Sumukha widząc, że wszystkie ptaki na górze Meru mają złote pióra, doszedł do wniosku, że powinien ją opuścić, zważywszy, że nie ma tam różnicy między dobrymi, średnimi i złymi ptakami.
Góra Meru sięga zarówno w górę jak i w dół na odległość osiemdziesięciu czterech jodżanów, utrzymując na sobie wszystkie światy znajdujące się powyżej, poniżej i pomiędzy. Główne ciała niebieskie jak słońce, księżyc ze swoimi konstelacjami, a także bóg wiatru okrążają ją poruszając się zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Poza nią są tam także cztery wyspy — Bhadraśwa, Ketumala, Dżamwudwipa i Uttar-Kuru — zamieszkałe przez osoby nagrodzone za swą prawość.
Góra Meru miejscem zabaw dla licznych niebian, gandharwów, asurów, rakszasów i apsar. Na jej szczycie przebywa ze swymi uczniami nauczyciel asurów bramin Śukra zwany Poetą. Tam też zbierają się razem Brahma, Rudra i Indra i wykonują liczne rytuały ofiarne, rozdzielając bogate dary, podczas gdy Narada i inni boscy prorocy wychwalają ich w swych hymnach. W dniach nowiu i pełni księżyca przybywa tam Siedmiu Starożytnych Mędrców.
Wszystkie klejnoty i drogie kamienie pochodzą z góry Meru. Zaledwie czwarta część tych bogactw należy do boga bogactwa Kubery, a jedynie szesnasta ich część należy do człowieka.
Po północnej stronie góry Meru na stoku wzgórz znajduje się Las Karnikara pełen kwiatów należących do różnych sezonów, gdzie sam bóg Śiwa z szyją ozdobioną sięgającą stóp girlandą z kwiatów Karnikara, otoczony przez swych towarzyszy i mający u boku swą żonę Umę, rozsiewając wokół blask trójką swoich oczu, oddaje się rozrywkom. Jest on widzialny jedynie dla wiernych swym przysięgom, prawdomównych i uprawiających surowe umartwienia Siddhów, bo nikt kto popełnił zło nie potrafi go dostrzec.
Ze szczytu tej góry jak strumień mleka z ogromnym hukiem wypływa święta i dobrze wróżąca rzeka Ganges wpada do jeziora Czandrama. To święte jezioro, będące jak ocean, zostało utworzone przez samą rzekę. Opadając ze szczytu gór nie mogła znaleźć dla siebie oparcia w skałach i przez sto tysięcy lat znajdowała oparcie w nadstawionej głowie Śiwy.
Po zachodniej stronie góry Meru znajdują się dwie ludzkie siedziby Ketumala i Dżamwukhanda. Zamieszkujący je ludzie mają skórę w kolorze złota, a kobiety są jak boskie nimfy apsary. Nie niszczą ich ani żadne choroby, ani smutek. Mężczyźni świecą blaskiem szczerego złota. Ludzie tam żyją dziesięć tysięcy lat.
Na szczytach gór Gandhamadana pan jakszów Kubera przebywając w towarzystwie demonów rakszasów i boskich nimf apsar oddaje się rozrywkom. Obok góry Gandhamadana znajduje się szereg mniejszych pasm górskich i wzgórz. Ludzie żyją tam jedenaście tysięcy lat. Mężczyźni są pogodni, wyposażeni w ogromną energię, a kobiety są piękne i mają skórę o kolorze lotosu”.
5. Góry Hemakuta (Kailasa) i Hari-warśa
Sandżaja kontynuował: „O królu, jak widzisz ziemia jest pokryta licznymi pasmami gór. Ogromne góry Hemakuta są nazywane również Kailasa. Tam przebywa pan jakszów Kubera. Na północ od góry Kailasa i niedaleko pasma Mainaka znajdują się góry Manimaja o złotych szczytach, a za nimi znajduje się wielkie jezioro Windusaras o krystalicznej wodzie i brzegach pokrytych złotym piaskiem. Tu król Bhagiratha ujrzał boginię Gangę wołającą go po imieniu, gdy wysłuchała jego próśb o zstąpienie z nieba na ziemię. Tutaj także można ujrzeć liczne słupki ofiarne ozdobione klejnotami i złote drzewo Czaitja. To także tutaj Indra ukończył szczęśliwie swe ofiarne rytuały. Tutaj oddaje się cześć otoczonemu przez swych upiornych towarzyszy, wyposażonemu w najwyższą energię Śiwie, który jest Panem wszystkich żywych istot i tutaj są zawsze obecni Nara, Narajana, Brahma, Manu i Sthanu.
Tutaj Ganga która ma trzy nurty (niebiański, który nazywa się Mandakini, ziemski nazywany Ganges i poziemny nazywany Bhogawati) wypływając z regionu Brahmy ukazała się na ziemi po raz pierwszy dzieląc się następnie na siedem strumieni: Wasłokasara, Nalini, Saraswati, Dżamwunadi, Sita, Ganges i Sindhu. Sam Najwyższy Bóg Siwa poczynił odpowiednie zarządzenia w odniesieniu do tej niepojętej i niebiańskiej rzeki. Nad jej brzegami bogowie i riszi wykonali tysiąc rytuałów ofiarnych na zakończenie każdego eonu, gdy rozpoczyna się nowe stwarzanie. Co się tyczy biegu rzeki Saraswati, to jest on widoczny tylko w niektórych miejscach na ziemi”.
6. Region na północ od góry Meru zwany Północne Kuru
Król Dhritarasztra rzekł: „O Sandżaja, opowiedz mi więcej o regionach na północ i na wschód od góry Meru jak również o górach Maljawat”.
Sandżaja rzekł: „O królu, na południe od gór Nila i na północ od góry Meru znajduje święty region zwany Północne Kuru, które zamieszkują Siddhowie. Drzewa są tam zawsze pokryte słodko pachnącymi kwiatami i słodkimi owocami. Niektóre z drzew rodzą owoce na życzenie, a inne dostarczają mleka i sześć rodzajów pożywienia o smaku eliksiru nieśmiertelności. Na niektórych drzewach rosną ubrania, a na innych ornamenty. Cały region pokrywają złote piaski, a jego części promieniują jak rubiny, diamenty lub inne szlachetne kamienie. Wszystkie pory roku są tu przyjemne, a ląd jest wolny od bagien. Studnie są pełne smakowitej krystalicznie czystej wody. Zamieszkujący ten region ludzie opadli z nieba. Wszyscy narodzili się z czystego łona i są niezwykle przystojni. Kobiety są piękne jak boskie nimfy apsary. Urodzeni tu bliźniacy przeciwnej płci piją rosnące na drzewach mleko o smaku eliksiru. Oboje są równie piękni i wyposażeni w różne zalety. Wszyscy ludzie są tu pogodni i wolni od wszelkich chorób i nigdy nikogo nie zaniedbują. Żyją dziesięć tysięcy i dziesięć setek lat, a po śmierci ich ciała unoszą w swych potężnych dziobach ptaki Bharunda obdarzone wielką siłą i wyrzucają do górskich jaskiń”.
7. Region po wschodniej stronie góry Meru zwany Bhadraśwa
Sandżaja kontynuował: „O królu, posłuchaj teraz o regionie znajdującym się po wschodniej stronie góry Meru zwanym Bhadraśwa, gdzie znajduje się Las Bhadra-śala i gdzie rośnie ogromne drzewo Kalamra wiecznie obsypane kwiatami i owocami. Ma ono wysokość jednego jodżana. Mieszkają tam ludzie o jasnej cerze, wyposażeni w ogromną energię i siłę. Ich kobiety są piękne o ciałach chłodnych jak promienie księżyca, o cerze jasnej jak lilie i o twarzach pełnych i jasnych jak księżyc w pełni. Żyją oni po tysiąc lat i pijąc soki z drzewa Kalamra pozostają zawsze młodzi”.
8. Region Dżamwudwipa, gdzie rośnie drzewo Dżamwu
Sandżaja kontynuował: „O królu, na południe od górskiego pasma Nila i na północ od pasma Niszadów rośnie wielkie drzewo Dżamwu, któremu oddają cześć Siddhowie i Czaranowie. Jest ono wieczne i spełnia wszystkie życzenia. Region, w którym się ono znajduje jest nazywany od jego imienia Dżamwudwipa. Drzewo to ma wysokość tysiąca stu jodżanów i sięga aż do nieba. Jego owoce nie ulegają nigdy zepsuciu i gdy dojrzały owoc z tego drzewa pęka jego obwód wynosi pięćset łokci. Owoce te opadają na ziemię z wielkim hukiem oblewając ją sokiem o księżycowym blasku. Sok ten tworzy rzekę, która po okrążeniu góry Meru dociera do regionu Północnego Kuru. Gdy sok ten zostanie jednym haustem wypity uspakaja umysł i zaspokaja pragnienie na zawsze. Człowiek urodzony w tym regionie ma cerę w kolorze porannego słońca. Znajdujące się tam złoto Dżamwunada jest używane do produkcji niebiańskich ornamentów.
9. Góra Maljawat
Na szczycie góry Maljawat jest zawsze widoczny ogień zwany Samwataka, który na zakończenie każdego eonu spala cały wszechświat. Na wschód od szczytów góry Maljawat na przestrzeni mierzącej jedenaście tysięcy jodżanów rozciąga się pasmo niewysokich gór. Zamieszkujący je ludzie o cerze w kolorze złota opadli tutaj z regionu Brahmy i czczą Brahmę wypowiadając jego imię i uprawiając najsurowsze umartwienia. W liczbie sześćdziesięciu sześciu tysięcy zbliżają się ku Arunie w sąsiedztwo słońca. Paleni przez promienie słoneczne przez sześćdziesiąt sześć tysięcy lat, łączą się z tarczą księżyca”.
10. Regiony na północ i południe od gór Niszadów
Sandżaja kontynuował: „O królu, na południe od góry Śweta i na północ od pasma Niszadów znajduje się warśa zwana Romanaka. Zamieszkują ją ludzie wysoko urodzeni, przystojni, o pogodnym sercu i jasnej cerze, nie posiadający żadnych wrogów, którzy żyją jedenaście tysięcy i pięćset lat. Warśa położona na południe od Niszadów jest nazywana Hiranmaja. Przez nią przepływa rzeka Hiranwati. Tam mieszka ptak Garuda. Mieszkający tam przystojni i bogaci ludzie o pogodnych sercach i wielkiej sile oddają cześć jakszom. Żyją oni dwanaście tysięcy i pięćset lat.
11. Warśa Airawata i góry Sringawat
Góry Sringawat mają trzy wspaniałe szczyty ozdobione wszelkiego rodzaju klejnotami i wspaniałymi pałacami, gdzie przebywa zawsze świecąca własnym światłem bogini Sandili. Po północnej stronie pasma Sringawat, aż po brzeg oceanu znajduje się warśa Airawata, która z powodu obecności tych ozdobionych klejnotami szczytów jest uważana za przewyższającą wszystkie inne. Słońce tu nie grzeje, a jedynym źródłem światła są księżyc i gwiazdy. Mieszkający tu ludzie o cerze, oczach, delikatności i zapachu kwiatu lotosu nie podlegają zniszczeniu. Zdobyli oni pełną samokontrolę nad swymi zmysłami. Ich powieki nie wznoszą się i nie opadają w ustawicznym mruganiu i obywają się bez jedzenia. Opadli tutaj z regionów niebiańskich, są oczyszczeni z grzechów i żyją trzynaście tysięcy lat.
12. Region na północ od mlecznego oceanu
Dalej na północ od mlecznego oceanu przebywa sam Pan Wisznu na swym ośmiokołowym złotym rydwanie, na którym zgromadziło się wiele różnych istnień i który porusza się z szybkością myśli. On jest Panem wszystkich żywych istot i jest obdarzony wszelkiego rodzaju powodzeniem. Gdy przychodzi moment rozpadu, cały wszechświat z nim się zlewa i w momencie stwarzania ponownie z niego emanuje. On jest tym, który działa i który powoduje, że inni działają. On jest pięcioma elementami: ziemią, wodą, przestrzenią, wiatrem i ogniem. On jest jaźnią składania ofiary we wszystkich żywych istotach i jego ustami jest pochłaniający ofiarę ogień”.
Król Dhritarasztra słuchając słów Sandżaji i rozmyślając o zbliżającej się nieuchronnie rzezi swych synów rzekł: „O Sandżaja, to Czas niszczy wszechświat i Czas stwarza go na nowo. Nic nie jest wieczne. To Nara i Narajana będący cząstkami tej Najwyższej Osoby obdarzeni wszechwiedzą przynoszą śmierć wszystkim żywym istotom. Bogowie nazywają ją Waikuntha (bezgraniczną potęgą) podczas gdy ludzie nazywają ją Wisznu (ten, który przenika cały wszechświat)!”
13. Warśa Bharata (India)
Król Dhritarasztra rzekł: „O Sandżaja, opowiedz mi teraz o warśi nazywanej Bharata, gdzie nagromadziła się ta bezsensowna siła, o posiadanie której mój syn Durjodhana jest tak zazdrosny, którą również chcą otrzymać synowie króla Pandu, i która spowodowała chorobę mojego umysłu”.
Sandżaja rzekł: „O królu, synowie Pandu nie pożądają czegoś, co należy do innych. To Durjodhana, Śakuni i władcy poszczególnych prowincji płoną żądzą posiadania tego, co należy do innych i nie mogą znieść się nawzajem. Posłuchaj o poszczególnych obszarach regionu Bharata. Jest to ulubiony region zarówno Indry jak i syna boga słońca Manu oraz wielu potężnych magnatów, jak Ikszwaku, Jajati, Nahusza, Somaka. Zdobi go siedem górskich łańcuchów: Mahendra, Malaja, Sahja, Suktimat, Rakszawat, Windhja i Paripatra. Poza nimi istnieje tysiące gór ze wspaniałymi dolinami, które są nieznane i tysiące niewysokich gór zamieszkałych przez liczne barbarzyńskie plemiona. Ariowie mieszają się z Mlekczasami i wiele ras łączących w sobie te dwa elementy pije wodę z tysiąca rzek, takich jak Gangesu, Saraswati, Jamuna. Wszystkie one są matkami wszechświata i mają ogromne zasługi. Obok tysięcy znanych istnieje tysiące rzek nieznanych. Na południu, północy, wschodzie i zachodzie istnieje też tysiące prowincji i królestw, z których wymienię ci tylko niektóre, jak Kurów, Pańcalów, Śalwów, Madrasów, Kaśiów, Czedów, Bhodżów i wielu innych.
Ziemia jest jak dostarczająca mleka krowa, jeżeli jej zasoby są właściwie wykorzystywane popłynie z niej mleko Prawa, Zysku i Przyjemności. Odważni królowie obeznani z zasadami Prawa, Zysku i Przyjemności stają się zazdrośni o ziemię. Z głodu bogactwa oddają w walce o ziemię swoje życie. Ziemia dostarcza ochrony zarówno niebianom jak i zwykłym śmiertelnikom. Pożądając ziemi królowie są jak psy, które wydzierają sobie nawzajem kawałek mięsa. Ich ambicje nie mają granic, ich głód pozostaje zawsze nienasycony. Tymczasem, gdy ziemia otrzymuje należną jej troskę, staje się matką, ojcem, dziećmi, nieboskłonem i niebem dla wszystkich żywych istot”.
Król Dhritarasztra rzekł: „O Sandżaja, opowiedz mi o okresie życia, sile, przyszłości, przeszłości i teraźniejszości mieszkańców warśi Bharata.
Sandżaja rzekł: „O królu, czas mieszkańców tej warśi dzieli się na cztery jugi (eony): kritajuga, tretajuga, dwaparajuga i kalijuga. Podczas kritajugi ludzie żyją cztery tysiące lat, podczas tretajugi trzy tysiące lat, podczas dwaparajugi, która trwa obecnie dwa tysiące lat, a podczas nadchodzącej kalijugi okres życia nie został ustalony i wielu ludzi umrze nie opuszczając łona matki lub zaraz po urodzeniu. Podczas kritajugi ludzie mają setki i tysiące dzieci o wielkiej sile i mocy, wyposażone w wielkie bogactwo i mądrość. Rodzi się także wielu uczciwych i prawdomównych braminów uprawiających ascezę, zdolnych do podejmowania wielkiego wysiłku, mających wielkie dusze. Długo żyjący wojownicy tego eonu mają wyćwiczone w walce ciała, są pełni energii, doskonale władają łukiem jak i inną bronią i charakteryzują się wielką odwagą. W czasie tretajugi wszyscy wojownicy są władcami i żaden nie podlega innemu. Podczas dwaparajugi ludzie, którzy rodzą się we wszystkich czterech kastach są zdolni do podejmowania dużego wysiłku i pełni energii i rywalizując ze sobą pragną się nawzajem pokonać. Ludzie urodzeni podczas kalijugi są pozbawieni energii, wściekli, zawistni i kłamliwi. Zawiść, duma, gniew, oszustwo, uraza są typowe dla ludzi urodzonych podczas kalijugi. Obecnie pozostała nam już bardzo niewielka cząstka dwaparajugi i jeśli nie powstrzymasz swego syna już wkrótce rozpocznie się kalijuga”.
Król Dhritarasztra podziękował Sandżaji za rozmowę i widząc zbliżający się poranek westchnął żałośnie.
