Mahabharata
Opowiada: Barbara
Mikolajewska
Wydanie I
internetowe
The Lintons’ Video Press
Copyright ©
2022 by B. Mikolajewska
Synopsis
Mahabharata,
księga XVI: Mausala Parva
Księga XVI Mahabharaty,
Mausala Parva
(Księga Żelaznego Pocisku) mówi z zagładzie Jadawów
zamieszkujących w Dwarace, wśród których narodził się
Kryszna. Zagłada ta ma miejsce po trzydziestu sześciu latach od
zakończenia niszczącej braterskiej wojny o królestwo między
Pandawami z Kaurawami (Bharatami), w którą byli zaangażowani prawie
wszyscy królowie ziemi. W wojnie tej brał też udział Kryszna i
jego armia. Kryszna urodził się wśród Wrisznich (jednym z klanów
Jadawów), władców Mathury. Niektórzy współcześni, jak
Pandawowie, rozpoznawali w nim Najwyższego Boga urodzonego na ziemi w
ludzkiej formie. Zaangażowanie Kryszny w sprawie czczących go
Pandawów wzbudzało w niektórych gniew. Nie mogąc się przed nimi
obronić, Kryszna
opuścił z Jadawami
Mathurę i zamieszkał w mieście-fortecy, Dwarace. Mocą
wyboru Ardżuny, Pandawowie w wojnie Bharatów mieli po swojej stronie
Krysznę, Najwyższego Boga. Kryszna odmówił bezpośredniego
udziału w walce, lecz zgodził się na bycie woźnicą
Ardżuny, od którego łuczniczych umiejętności
zależały losy bitwy i w wielu przypadkach wpływał na jego
decyzje. Mocą wyboru Durjodhany, który poddawał w
wątpliwość boskość Kryszny, po stronie Kaurawów
walczyła armia Kryszny. Wojnę tę przeżyło niewiele
więcej niż dziesiątka wojowników. Wszyscy Kaurawowie zginęli,
a Pandawowie, choć przeżyli tę wojnę, utracili całe
swoje potomstwo. W rezultacie, zarówno królewskiemu rodowi Bharatów, jak i
całej ziemi pozbawionej królów groziłaby zagłada, gdyby nie
interwencja Kryszny, który przywrócił do życia wnuka Ardżuny,
Parikszita, zapewniając Pandawom dziedzica i wspierając Króla Prawa,
Judhiszthirę, w budowaniu potężnego królestwa Kuru
bazującego na naukach Wed. W
odbudowie królestwa Kuru ogromną rolę odegrał zarówno Kryszna,
jak i mędrzec Wjasa, skłaniając Króla Prawa do wykonania Ofiary
Konia, oczyszczającej z grzechów wojny (księga XIV, Aśwamedha Parva, opow. 246-248). Wielkie znaczenie miał również ryt
wzajemnego wybaczenia możliwy do wykonania dzięki zasługom
zgromadzonym przez Wjasę, podczas którego ci, którzy pozostali przy
życiu mieli możliwość spotkania z tymi, którzy polegli
oczyszczonymi juz całkowicie z zawiści i gniewu (księga XV, Aśramavasika Parva, opow. 264). W Mahabharacie,
eposie napisanym przez bezpośredniego świadka wojny Wjasę, wojna
Pandawów z Kaurawami ze względu na obecność i działanie
Kryszny jest widziana jako święta wojna o ponowne ustanowienie
autorytetu Prawa na ziemi reprezentowanego przez Króla Prawa, syna boga Prawa,
Dharmy. Z takim bowiem celem urodził się na
ziemi Kryszna. Ta święta wojna będąca głównym wątkiem
eposu jest widziana jako prehistoria królestwa Kuru i
opowiadająca o niej Mahabharata
jest recytowana podczas Ofiary Węża króla Dźanamedźaja,
syna Parikszita, mającej na celu pomszczenie śmierci jego ojca od
ukąszenie węża. Ofiara Węza i recytowanie podczas niej Mahabharaty jest czasem
teraźniejszym w strukturze eposu. Wszystko inne tam opisane odnosi
się do przeszłości lub przyszłości.
Księga XVI Mahabharaty, Mausala
Parva, opisująca zagładę Jadawów jest integralną jej
częścią, choć niektórzy twierdzą ze została dołączona
do eposu o wiele później. W księdze tej sam Kryszna wskazuje na
analogię między rzezią Jadawów i wojną Bharatów, gdy,
widząc złowróżbne znaki na niebie i ziemi, mówi, że obecny
Czas doświadczany przez Jadawów ma identyczny charakter, jak Czas
doświadczany przez Bharatów w momencie rozpoczęcia wojny (opow. 266,
p. 4). Cykliczność Czasu i jego związek
z występowaniem określonych zdarzeń odgrywa ogromną
rolę w narracji Mahabharaty. Nic
nie może się zdarzyć w niewłaściwym Czasie i nic nie
zdoła powstrzymać biegu zdarzeń, gdy Czas jest
właściwy. Te dwie braterskie wojny prowadzące do zagłady zaangażowanego
w wojnę rodu, charakteryzujące się obecnością Kryszny,
uważanego przez wielu współczesnych za Najwyższego Boga
urodzonego w ludzkiej formie, różnią zakończeniem. W wojnie
Pandawów z Kaurawami Kryszna odgrywa rolę obrońcy dynastii Kuru z
linii Pandaów reprezentującej Prawość,
ustanawiając na tronie Króla Prawa i przywracając do życia wnuka
Ardżuny, Parikszita, dziedzica tronu. Wojna ta jest widziana
jako kulminacja poprzedzających ją wydarzeń prowadzących
do zaostrzania się konfliktu między Pandawami i Kaurawami opisanych szczegółowo
w Mahabharacie i ostatecznie jest
widziana jako wojna bogów z demonami prowadzana na ludzkim poziomie życia
przy pomocy środków im dostępnych. Wojnę tę komplikuje
fakt, że bogowie i demony mieszają się i faktycznie
znajdują się po obu stronach konfliktu. Zagłada Jadawów z kolei łącznie
ze śmiercią Kryszny i Balaramy, jest widziana jako
wyrok losu będącego rezultatem szeregu klątw, na realizację
których Kryszna sie godzi. Jest widziana jako wybrana
przez Krysznę droga opuszczenia tego świata razem z całą
niebiańską mocą, która jego obecności na ziemi towarzyszy.
Rolę przewodnią w wojnie Pandawów z Kaurawami odgrywa Kryszna w
połączeniu z Ardżuną. To połączenie Kryszny z
Ardżuną pojawia się również podczas rzezi Jadawów. Choć
Ardżuna nie bierze bezpośrednio udziału w konflikcie
zabijających się nawzajem wojowników Jadawów, Kryszna wyznacza go na
wykonawcę rytów pogrzebowych dla Jadawów,
łącznie z nim samym, mówiąc do swego ojca Wasudewy: „O
ojcze, nadeszła godzina końca naszego rodu. Opowiedz Ardżunie o
tej wielkiej rzezi Jadawów, gdy przybędzie do
Dwaraki. Nie wątpię bowiem, że ten
wielki heros przybędzie tutaj natychmiast, jak tylko o tym usłyszy.
Dowiedz się, że ja jestem Ardżuną, a Ardżuna jest
mną (opow. 268, p. 2)”.
Wielcy wojownicy rodu
Jadawów zabijają się nawzajem podczas pijackiego festiwalu nad brzegiem
oceanu w walce sprowokowanej przez kłótnię dwóch dowódców armii Dwaraki,
Kritawarmana z Satjaki, którzy zaczęli oskarżać się
nawzajem o nieprawe czyny popełnione podczas wojny Pandawów z Kaurawami. Wagę
tych oskarżeń zwiększa jeszcze fakt, że podczas wojny walczyli
po przeciwnej stronie i należeli do tych nielicznych, którzy przeżyli
wojnę. Po ich śmierci starszy brat Kryszny, Balarama, opuszcza swe ludzkie
ciało w formie wielkiego węża, który zanurza się w oceanie,
a Kryszna ginie od zabłąkanej strzały myśliwego. Ich ojciec,
Wasudewa, uwalnia z ciała duszę, praktykując jogę. Owdowiałe
kobiety, wśród których jest wiele żon Kryszny oraz starcy i
służba Jadawów, których Ardżuna wyprowadza z Dwaraki,
zostają okradzieni i zabici przez rabusiów, gdyż Ardżuna traci nagle
swą moc władania niebiańską bronią i nie potrafi ich
obronić. Nieliczni pozostający ciągle przy życiu
osiedlają się w regionie Kurukszetry lub zostają zaprowadzeni do
Indraprasthy, gdzie Ardżuna oddaje ich pod opiekę wnuka Kryszny, Wadżry. Dwaraka, miasto-forteca Jadawów, po
opuszczeniu jej przez mieszkańców, zostaje pochłonięta przez
wody oceanu. Ardżuna wstrząśnięty tym, co się
stało, udaje się do pustelni bramina Wjasy, szukając ukojenia.
Wjasa poucza go, że wszystko zależy od biegu Czasu i że w tej
chwili nadszedł Czas właściwy na to, aby razem z braćmi
opuścił ziemię, próbując zrealizować najwyższy
cel, rozpoczynając swoją wędrówkę do nieba.
Zagładę
Jadawów podobnie jak wojnę Bharatów poprzedza upadek Prawości. W przypadku Bharatów jednakże Prawość i
Nieprawość polaryzują się między Pandawów i Kaurawów. Reprezentujący
bogów Pandawowie, idąc ścieżką
Prawości, nie potrafią się obronić przed oszustwami
Kaurawów. Jadawowie z kolei zdają się wszyscy ulegać
Nieprawości, zaprzestając oddawania czci braminom i porzucając
ścieżkę dharmy. W
konsekwencji tego upadku normatywnego porządku, który utrzymuje świat
w istnieniu, mieszkańcy Dwaraki podają ofiarą lęku i
niepokoju. Dwaraką opanowuje chaos, a na niebie
i ziemi zaczynają ukazywać się złowróżbne znaki. Za bezpośrednią
przyczynę zagłady uważa się klątwę riszich
zapowiadającą, że Jadawowie, którzy próbowali sobie z nich
zakpić, pytając ich o to, kogo urodzi syn Kryszny, Samba, przebrany
za kobietę, zabiją się nawzajem przy pomocy żelaznego
pocisku, który on urodzi (opow. 266, p. 2). I faktycznie
tak się staje, pomimo tego, że król Dwaraki, Ugrasena, próbuje temu
zapobiec, rozkazując rozbicie na proch żelaznego pocisku, który
urodził Samba i wrzucenie go do oceanu oraz zakazując produkcji
alkoholu (opow. 266, p. 3), Pomimo tych rozporządzeń, rzeź
Jadawów ma miejsce podczas pijackiego festiwalu nad brzegiem oceanu, gdzie
został wrzucony rozbity na proch pocisk. Dzieje się to za zgodą
i przy aktywnym udziale Kryszny (opow. 266, p. 4 i 7). Oprócz klątwy
riszich nad Jadawami ciążyła
również wróżąca zagładę klątwa króla Jajati,
rzucona na ich praojca Jadu, zapowiadająca, że jego potomkowie nie
zdołają zbudować żadnej słynnej królewskiej dynastii.
Ojciec Kryszny, Wasudewa,
w rozmowie z Ardżuną zdaje się dziwić, dlaczego Kryszna nie
zapobiegł rzezi (opow. 268. p. 2). Równocześnie,
nie mając żadnej wątpliwości, co do boskości Kryszny,
sam odpowiada sobie na to pytanie, stwierdzając, że widać
Kryszna musiał się na rzeź zgodzić. Podobne pytanie zadał
kiedyś Krysznie bramin Utanka, który, widząc w Krysznie
Najwyższego Boga, nie potrafi mu wybaczyć tego, że dopuścił
do zagłady Kaurawów w bitwie na polach Kurukszetry, choć mógł
jej zapobiec, wprowadzając pokój między zwaśnionymi kuzynami. Dysponując
ogromną ilością zasług, które zebrał swymi
umartwieniami, chce rzucić na Krysznę klątwę. Kryszna jednakże
powstrzymuje go od tego, wyjaśniając, że rodząc się na
ziemi w formie człowieka z zadaniem ponownego ustanowienia autorytetu swego
syna Dharmy, musiał działać przy pomocy środków
dostępnych człowiekowi i stojąc po stronie Pandawów, reprezentujących
Prawość bezskutecznie próbował wszystkich dostępnych
człowiekowi sposobów, aby skłonić Kaurawów do pokoju (księga
XIV, Aśwamedha Parva, opow. 256
p. 2-4). Nawet ukazanie się przed nimi w jego
boskiej formie nie miało na nich wpływu. Utanka, słuchając
Kryszny, doświadcza olśnienia i widzenia boga, tak jak niegdyś
Ardżuna w rozmowie z Kryszną przed rozpoczęciem bitwy i
powstrzymuje się od wypowiedzenia klątwy. W konkluzji, zarówno Utanka,
jak i Wasudewa widzą rzeź Bharatów i Jadawów jako rezultat aktu woli
Kryszny. Jej spełnienie się zdaje się być nieuchronną drogą
prowadzącą do umocnienia autorytetu Prawa na ziemi.
Jak stwierdza Mausala Parva (opow. 266, p. 4), Kryszna, obserwując
złowróżbne znaki Czasu i widząc, że zagłada Jadawów
jest bliska, godzi się nie tylko na spełnienie się klątw
rzuconych na Jadawów, ale również na wypełnienie się klątwy
Gandhari, która po zakończeniu wojny Pandawów z Kaurawami obwinia go o
śmierć swych stu synów i zapowiada, że Kryszna doprowadzi
również do zniszczenia własnego rodu i sam zginie przypadkową,
niehonorową śmiercią. Śmierć
Kryszny, choć wydaje się jego współczesnym wierzącym w jego
boskość niemożliwa, jest już przewidywana we
wcześniejszych księgach Mahabharaty
i staje się możliwa z powodu niespełnienia przez niego do
końca rozkazu risziego Durwasasa, który
kazał mu posmarować swoje ciało pajasą. Kryszna
posmarował pajasą
całe ciało za wyjątkiem stóp, które czyniły go
śmiertelnym (księga XIII, Anusasana Parva, opow. 243, p. 1). Kryszna,
znając rodzaj śmierci, jaka go czeka, wybiera sobie jej moment,
kładzie się na ziemi i zanurza się w jodze, czekając na
strzałę myśliwego (opow. 267, p. 3).
Wbrew temu, co
stwierdza Wasudewa w rozmowie z Ardżuną (opow. 268), Kryszna nie
pozostaje biernym obserwatorem zagłady Jadawów, lecz w jakimś stopniu
ją prowokuje (opow. 266). Gdy Ugrasena rozkazuje
rozbić żelazny pocisk na proch i zakazuje produkcji alkoholu, Kryszna
prowadzi przerażonych ukazującymi się złymi znakami Wrisznich
z pielgrzymką nad brzeg oceanu, gdzie został rozsypany rozbity na
proch żelazny pocisk i po dotarciu na miejsce nie zabrania im
zorganizowania alkoholowego festiwalu, w którym aktywnie uczestniczy Balarama.
Podczas pijackiej uczty Satjaki, który z własnego wyboru walczył ze
swoją armią po stronie Pandawów pomimo tego, że Kryszna
oddał całą swoją armię Durjodhanie, zaczyna
kłótnię z Kritawarmanem, który walczył po stronie Kaurawów,
oskarżając go o Nieprawość. Jego słowa wspiera syn
Kryszny, Pradjumna. Kritawarman w odpowiedzi wypomina Satjaki jego nieprawe
czyny podczas wojny i swymi słowami budzi gniew Kryszny, który rzuca na
niego gniewne spojrzenie. Satjaki zauważa to spojrzenie i zachęcony
oskarża Kritawarmana dalej. Jego gniew tak się zaognia, że ucina
Kritawarmanowi głowę i atakuje innych skupionych wokół niego Wrisznich.
Wriszni jednoczą się wówczas przeciw niemu i gdy jednomyślny tłum
rusza do ataku, Pradjumna staje w jego obronie. Śmierć Satjaki i Pradjumy wywołuje gniew Kryszny, który rzuca w kierunku
tłumu garścią trawy eraka, która przekształca się w żelazny
pocisk. Ci, którzy pozostali przy życiu, zaczynają zabijać
się nawzajem w walce wręcz lub rzucając źdźbłami
trawy eraka.
Kryszna patrzy na to, stojąc z żelaznym pociskiem w dłoni i
ostatecznie zabija nim wszystkich, którzy pozostali przy życiu. Kryszna jest więc tym, kto ostatecznie przynosi Jadawom zagładę, godząc się na spełnienie
się klątw i wypełnienie się losu.
Kryszna i Balarama
urodzeni w tym samym rodzie Wrisznich również umierają, lecz nie dlatego, że ulegli tak jak inni Jadawowie chaosowi
Nieprawości. Cały czas patrzą na swych krewnych z dystansu i
uwalniają się od swej cielesnej formy mocą swej woli z poczuciem
wykonanego zadania, dla którego narodzili się na ziemi. Kryszna umiera od
strzały myśliwego, lecz dlatego, że się na to
świadomie godzi. Opowieść 267 mówi o woli Kryszny, aby
umrzeć, tj. uwolnić się od śmiertelnego ciała, w
którym się urodził. Umożliwia to wspomniana już klątwa
bramina Durwasasa. O znaczeniu jego śmierci dla wszechświata
mówią następujące słowa: „On, choć był
Najwyższym Bogiem i znał prawdę na każdy temat,
zapragnął umrzeć, aby zapewnić prawdziwość
słowom Durwasasa, rozproszyć wszelkie wątpliwości
rodzące się w ludzkim umyśle i ustanowić pewność
co do ludzkiej egzystencji, po prostu po to, aby utrzymać w
istnieniu trzy światy (opow. 267, p. 3).
Powstaje pytanie, dlaczego Kryszna się godzi na spełnienie
się klątw. Podążając za wizją Kryszny
prezentowaną w Mahabharacie i jego
słowami, że narodził się na ziemi w ludzkiej formie celem
ponownego ustanowienia autorytetu Prawa, można stwierdzić, że
zgodził się na wypełnienie się klątw, aby umocnić
i uprawomocnić autorytet kary, szczególnie bramińskiej klątwy,
za Nieprawość. Po zakończeniu wojny Pandawów z Kaurawami
wygraną Pandawów i ustanowieniu rządów Króla Prawa na ziemi, Kryszna godząc
się na spełnienie się klątw, realizuje dalej cel umacniania
autorytetu dharmy na ziemi, dla
którego się narodził. Tylko klątwa Gandhari ma nieco inny
charakter. Jest oskarżeniem, którego Gandhari nie wycofuje, tak jak
Utanka. W jej oczach Kryszna pozostaje oskarżonym. Nie jest to jedyne oskarżenie
Kryszny. Podczas negocjacji między Kaurawami a Pandawami, gdzie Kryszna
był reprezentantem Pandawów, Durjodhana, a także król Dhritarasztra,
oskarżają go o to, że chce tej wojny, żądając
pokoju wolnego od fałszu (księga V, Udyoga Parva, opow. 51 i 52).
Zagadkowa jest
również wola Kryszny, aby umrzeć, jak i okoliczności oraz moment
jego śmierci. Kryszna odchodzi z tego świata wraz z całym rodem
Wrisznich (Jadawów), w którym się narodził i który ulega
zagładzie w wyniku braterskiej wojny i rzezi wynikłej z upadku
Prawości, którą Kryszna w jakimś stopniu prowokuje, godząc
się na wypełnienie się losu. Jego śmierć wydawała
się niemożliwa, lecz gdy następuje staje się dowodem jego
boskości. „Myśliwy ten pomylił leżącego na
ziemi Krysznę z jeleniem i trafiwszy go strzałą w spodnią
część stopy, zbliżył się szybko do niego,
chcąc złapać swoją zdobycz. Zamiast jelenia zobaczył
człowieka z licznymi ramionami ubranego w żółte szaty
głęboko zanurzonego w jodze. Przerażony, uważając
siebie za przestępcę, dotknął stóp Kryszny. Kryszna
uspokoiwszy go, zaczął wznosić się w górę,
wypełniając sobą całą przestrzeń (opow. 267, p.3)”. Kryszna opuszcza ziemię razem z całym swoim
rodem Jadawów zamieszkujących w Dwarace. Zaraz za nim do nieba udają
się wspierani przez niego i oddający mu cześć Pandawowie.
Cała bezpośrednia obecność boskości opuszcza
ziemię, pozostawiając w zamian na ziemi potężne królestwo
Kuru rządzone przez Parikszita i oddające cześć Krysznie.
Wszystko, co
się dzieje w Mahabharacie jest prezentowane jako realizacja planu bogów wspomaganych przez
riszich, którzy rodzą się na ziemi w śmiertelnej formie, aby
uwolnić ją od ciężaru rodzących się na ziemi
demonów. Śmierć Kryszny musi więc
oznaczać zrealizowanie zadania, z którym narodził się na ziemi w
śmiertelnej formie. Wraz ze śmiercią Kryszny cała
bezpośrednia obecność boskości angażującej
się w sprawy ludzkie, szczególnie widoczna w wojnie Pandawów z Kaurawami,
znika z ziemi, stając się legendą i prehistorią
władców Kuru. Zastępuje ją wielki epos Mahabharata opowiadający o obecności Kryszny na ziemi
podczas braterskiej wojny Pandawów z Kaurawami i jego odejściu z
całym rodem Jadawów, w którym się urodził, spisana przez naocznego
świadka tych wydarzeń mędrca Wjasę. Ostatecznie Mahabharata staje się istotną
częścią starożytnych tekstów hinduizmu uważanych za
święte i pełni szczególnie ważną role w kulcie Kryszny.
Jest pierwszą znaną starożytną księgą opowiadającą
o jego pobycie na ziemi i jego uczynkach. Bezpośrednia obecność
boskości w wojnie Pandawów z Kaurawami i jej odejście wraz z
rzezią zamieszkujących Dwarakę Jadawów jest tym, co się
najbardziej rzuca w oczy. Prezentowane wyżej wyjaśnienia są
obecne implicite lub explicite w Mahabharacie i są wyjaśnieniami tych, którzy wierzą
w boskość Kryszny. Współcześnie można sobie
wyobrazić wyjaśnienia alternatywne, pytając o to, jak się
zrodził obraz boskości opisywanej w Mahabharacie i do czego się odnosi? Jak dotychczas nie
zostało dowiedzione przy pomocy empirycznych metod, że bitwa Pandawów
z Kaurawami oraz obecność w niej Kryszny miały faktycznie
miejsce, choć nikt nie zaprzecza, że zarówno Mahabharata, jak i inne pisma religijne zrodziły się w
realnym i starożytnym świecie ciągle nam słabo znanym i go
na swój sposób opisują.
| Synopses, Mahabharata: księga I księga II księga III księga IV księga V księga VI księga VII księga VIII księga IX księga X księga XI ks. XII, cz. 1 ks. XII, cz. 2 ks. XII, cz. 3 ks. XIII, cz. 1 ks. XIV, ks. XV, ks. XVI, ks. XVII, ks. XVIII, | Posted:
03 June 2022 Updated:10 Jan 2023 |